امروز هشتم ربیع‌الثانی مصادف با ولادت حضرت امام حسن عسکری (ع) است. خلفای عباسی از هر گونه اعمال فشار و محدودیت نسبت به امامان دریغ نمی‌کردند، و این فشارها و سخت گیریها در عصر امام جواد، امام هادی و امام عسکری علیه السلام در سامراء به اوج خود رسید. شدت این فشارها به قدری بود که سه پیشوای بزرگ شیعه که در مرکز حکومت آنها (سامراء) می‌زیستند، با عمر کوتاهی جام شهادت نوشیدند.
در این میان، محدودیت‌ها و فشارهای دوران امام عسکری علیه السلام بیش از دو پیشوای دیگر بود. و علت اینکه امام حسن عسکری علیه السلام را، عسکری می‌گویند، این است که حضرت به دستور خلیفه عباسی در «سامراء» در محله «عسکر» سکونت اجباری داشت. حضرت عسکری علیه السلام با وجود همه آن فشارها و کنترلها و مراقبتهای بی وقفه حکومت عباسی، یک سری فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و علمی در جهت حفظ اسلام و تشیع و مبارزه با افکار ضد اسلامی و ضد شیعی انجام داد.
- تفسیر امام حسن عسکری (ع)، از تفسیر روایی امامیه، متعلق به قرن سوم هجری می‌باشد.تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) تفسیری ناتمام از قرآن کریم است که شامل تفسیر سوره فاتحة الکتاب و تفسیر پراکندهای از سوره‌ی بقره است. بر اساس آنچه در مقدمه خود این کتاب گزارش شده، این تفسیر را امام حسن عسکری (ع) بر ابو یعقوب یوسف بن محمد بن زیاد و ابوالحسن علی بن محمد بن یسار، املا کرده است. آن دو به همراه پدران خود، از ترس سلطه حسن بن زید علوی ملقب به داعی الحق که عداوت شدیدی نسبت به شیعیان داشت، گریختند و به حضرتشان (ع) در شهر سامرا پناهنده شدند. امام عسکری (ع) بعد از خوش‌آمدگویی به آنها فرمود: «خداوند شما را در امان قرار داده و از شرّ دشمن حفظ کرده است. پس در کمال امنیت به شهر خود بازگردید. سپس فرمود: «دو فرزند خود را در نزد من بگذارید تا به آنها علمی بیاموزم تا خداوند شرافت و بزرگواری به آنان بخشد». با این پیشنهاد ابویعقوب و ابویوسف نزد امام (ع) ماندند و پدرانشان به شهر و دیار خود بازگشتند. بعد از مدتی امام (ع) خبر سلامتی خانواده‌شان را به آنها داد و شروع به املاء تفسیر به آن دو نمودند. آنها نیز در طول مدت اقامت‌شان نزد آن‌حضرت (ع) این تفسیر را می‌نوشتند.
- تفسیر منسوب به امام عسکری (ع) به سبک تفاسیر روایی استوار است که در زمره تفاسیر مأثور از اهل‌بیت (ع) قرار می‌گیرد. در این کتاب، تفسیر آیات قرآن گاه به صورت تفسیر قرآن به قرآن و اکثراً با استناد به روایات مأثوره از پیامبر اسلام (ص) و یا امامان (ع) و گاه نیز از جانب خود حضرتشان نقل شده است.
به مناسبت میلاد با سعادت حضرت امام حسن عسکری علیه السلام با حجت الاسلام حمید ارشاد معاون تهذیب حوزه‌های علمیه استان تهران به گفتگو نشستیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام حمید ارشاد در خصوص فضائل امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) گفت: دوران امامت امام هادی (ع) و امام حسن عسکری (ع) با اواخر حکومت عباسیان مقارن بود.عباسیان با تمام توان این دو امام همام را تحت نظر و محاصره کامل در سامرا داشته و به شدت ارتباط شیعیان را با این دو بزرگوار محدود کرده بودند.
تبلیغ مفاهیم قرآنی به وسیله ارتباط با وکلا
استاد حوزه علمیه افزود: مراقبت نسبت به امام عسکری (ع) آن چنان شدید بود که شب هنگام و بی خبرانه به خانه حضرت هجوم می‌بردند و آنجا را تفتیش می‌کردند؛ بدیهی است در چنین شرایطی ارتباط مستقیم مردم با امام ممکن نبود، از سوی دیگر قرار بود پس از ایشان امام ظاهری نباشد بنابراین امام یازدهم بوسیله سازمان مخفی وکالت، با شیعیان در ارتباط بودند و آنها را به وسیله وکلا و نمایندگان خود راهنمایی می‌کردند، حتی امام در نزد وکلای خود نمونه خط و امضایی داشتند که به وسیله آن، نامه امام را می‌شناختند. با ارتباطی که بین امام و وکلا به وجود آمد، سعی شد تا راهنمایی‌های لازم دینی و سیاسی ارائه شود و افرادی با پیشینه علمی و ارتباط محکم با امامان پیشین یا با خود آن حضرت برای وکالت گمارده می‌شدند و در نامه خود به وکلا توصیه می‌کردند که نامه‌ها و مراسلات را از شیطان‌ها پوشیده نگهدارند و به شیعیان برسانند، در نتیجه مردم خیلی از مسائلشان را از طریق مکاتبه و یا تماس با وکلای امام با حضرت مطرح می‌کردند، در واقع سازمان وکالت، موجب آمادگی شیعه شد تا با مراجعه به علما مشکلات خود را حل کنند و از این طریق با مفاهیم قرآنی آشنا شوند.
امام یازدهم بوسیله سازمان مخفی وکالت، با شیعیان در ارتباط بودند و آنها را به وسیله وکلا و نمایندگان خود راهنمایی می‌کردند، حتی امام در نزد وکلای خود نمونه خط و امضایی داشتند که به وسیله آن، نامه امام را می‌شناختند
- وی ادامه داد: باز در مواقع و مناسبت‌های مختلف و شرایط خاصی به وجود آمده ارتباطی هر چند محدود با این دو امام مخصوصاً امام عسکری (ع) ایجاد می‌شد و مردم در قالب ناشناس و حتی دست فروش خودشان را به امام رسانده و امام سوالات فرد را پاسخ می‌گفتند در این دوران با توجه به محدودیت‌های خاص و عدم حضور علنی و شفاهی این دو امام مثل عصر صادقین (ع) شیعیان به صورت کامل و جامع از برکات حضور امام محروم بودند. اما باز حضرات معصومین (ع) از طریق و علما در نقاط مختلف جهان به رسالت خویش انجام داده و در عرصه‌های مختلف علوم به هدایت و راهبری شیعیان در قالب نامه یا حضور هر چند بسیار محدود می‌پرداختند.
- معاون تهذیب حوزه‌های علمیه استان تهران اظهار داشت: در خصوص برنامه‌های قرآنی این دو امام خصوصاً امام حسن عسکری باید گفت که ایشان یکی از بزرگترین مفسرین قرآن کریم بوده که قرآن را به صورتی روان و ساده تحت عنوان تفسیر العسکری بیان فرمودند، بخش‌های مهمی از تفسیر توسط علامه مجلسی در بحارالانوار گردآوری شده است. مخصوصاً با توجه به پایان امامت ایشان و در آستانه غیبت، امام عسکری (ع) در صدد تبیین معارف و بالا بردن سطح علی و معرفتی شیعیان از طریق قرآن بود که به تقویت روحیه اعتقادی و مبادی شیعیان بیانجامد.
وی با اشاره به تفاسیر به جای مانده از آن حضرت تصریح کرد: از تفاسیر به جای مانده از آن حضرت می‌توان به تفسیر ابن شهر آشوب مازندرانی در معالم العلما ذیل نام حسن بن خالد برقی قمی اشاره کرد که ایشان محضر امام عسکری (ع) را درک کرده و در این حضور تفسیری بالغ بر ۱۲۰ جزوه را به املای حضرت دریافت می‌کند. که از منابع تفسیری شیعه به شمار می‌آید که این تفسیر تا حدود قرن پنجم موجود بوده اما متأسفانه امروزه در دسترس نیست.
این استاد حوزه علمیه افزود: امام عسکری (ع) همواره در صدد بود تا جامعه را از نظر ارزش‌های اسلامی و معارف اسلامی آشنا کند. به همین خاطر با علم به اینکه سلسله امامت با ولایت حضرت ولی عصر (عج) به پایان می‌رسد، سعی داشت تا در این شرایط سبک زندگی علمی خاصی را بنا و با پشتوانه علمی جامعه اسلامی و شیعیان را تقویت کند.
حجت الاسلام ارشاد ادامه داد: از جمله تفسیرهای روایی منسوب به امام حسن عسکری که مرحوم استرآبادی از امام نقل می‌کند، تفسیری است که به وسیله ۲ برادر از اهالی استرآباد جمع‌آوری شده که بخش‌هایی از آن امروزه موجود است. تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) تفسیر روایی است که سوره فاتحه و بخشی از سوره بقره را دربردارد. تفسیر آیات گاه به صورت تأویل انجام شده که بیشترین تاویل‌ها در معجزات پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) نقل شده است. بحث‌های فقهی، اصولی، فلسفی و دیگر علومی که به گونه‌ای با تفسیر و آیات قرآن ارتباط پیدا کرده‌اند در این تفسیر مطرح شده است. روایت‌ها بیشتر طولانی و مفصل ذکر شده‌اند به طوری که یک روایت چندین صفحه را دربرمی گیرد. تثبیت جایگاه قرآن به عنوان بزرگترین معجزه پیامبر اکرم (ص) و به عنوان ثقل اکبر یکی از خدمات علمی آن حضرت (ع) است که اگر جایگاه آن به خطر می‌افتاد و ارزش و اعتبار آن تضعیف می‌شد، خسارت سنگینی متوجه اسلام، مسلمانان و آینده تاریخ اسلام بود.
پاسداری از قرآن کریم
حجت الاسلام ارشاد با ذکر چند نمونه از فعالیت‌های امام حسن عسکری (ع) در پاسداشت از مبانی قرآنی ادامه داد: این امام همام علاوه بر تفسیر آیات الهی و انجام وظیفه تعلیم و تربیت و آموزش قرآنی و تفسیری، مرزبانی از شریعت قرآنی را در دستور کار قرار داده به عنوان نمونه به پاسداری از قرآن در مقابل شبهات اشاره می‌شود که امام هادی و امام عسکری (ع) سعی در پاسخ به شبهات را داشتند مانند قدیم بودن قرآن، تناقض در آیات، سوال از فلسفه آیات، سوال از اخذ میثاق الهی، سوال از مرگ در قرآن و سوال از برگزیدگان خدا که همگی به علم الهی، از آن برخوردار بودند. به این سوال‌ها جواب داده شده و زدودن شبه در دستور کار امام عسکری (ع) در این دوران بوده است که به پاسداری از قرآن در قالب تفسیر آیات نورانی به انجام رسیده است.
وی با اشاره به روایات تاریخی افزود: در برخی روایات آمده است که یعقوب بن اسحاق کندی در اعتبار و صحت و استحکام قرآن کریم شک کرد. او که یکی از بزرگترین دانشمندان و فیلسوف آن زمان بود در حال نگارش کتابی در این مورد بود که امام عسکری (ع) از طریق یکی از شاگردانش برای او پیغامی فرستاد. امام (ع) به شاگردش آموخت که به او بگوید استاد از کجا می‌دانی که منظور خداوند همین برداشت توست. احتمال نمی‌دهید در معانی که شما از قرآن برداشت کردید و به نظرتان تناقضات را استخراج کردید، احتمال دیگری در معنای آیات وجود داشته باشد؟ وقتی کندی این جملات را شنید دچار شوک شد و از شاگرد خواست که بگوید این را چه کسی گفته است؟ در نهایت وقتی شاگرد با اصرارهای کندی مجبور شد بگوید که این را أبومحمد حسن بن علی العسکری به من القا کرد که استاد اذعان و اعتراف کرد که چنین سوالی از چنان شخصیتی شایسته و بایسته است و آن وقت کتاب نوشته شده را در آتش سوزاند. در جای دیگری آمده است: ابوهاشم جعفری می‌گوید از امام عسکری (ع) درباره این آیه پرسیدم: سپس کتاب را به میراث کسانی رسانیدیم که ایشان را از بندگان خود برگزیدیم، پس برخی از آنان به خویش ستمگر بودند و برخی میانه رو بودند و بعضی به اذن خدا در کارهای نیک پیشتاز بودند. امام (ع) فرمود: همه از خاندان محمد (ص) هستند. آنکه بر خود ستم کرده، کسی است که به امام اعتراف ندارد و میانه رو کسی است که امام را بشناسد و پیشتاز کارهای نیک به اذن خدا، امام (ع) است.
تاکید روایت‌های تاریخی بر حفظ و صیانت امام حسن عسکری (ع) از قرآن
- وی با تاکید بر دیگر روایات تاریخی گفت: ابوهاشم یکی از بزرگان آن دوران می‌گوید: با خودم گفتم دوست دارم بدانم ابومحمد عسکری (ع) درباره قرآن چه می‌گوید، حضرت رو به من کرد و فرمود: آیا حدیث امام صادق (ع) به تو نرسیده است که فرمود: وقتی قل هو اللّه احد نازل شد، خداوند برای آن چهار هزار بال آفرید. پس بر هر گروهی از فرشتگان که می‌گذشت، همه در برابرش فروتنی می‌کردند. امام عسکری (ع) به نقل ابن شهر آشوب، همچنین در جواب ابوهاشم فرمود: ابوهاشم خداوند آفریدگار هرچیز است و هرچه جز او آفریده است. امام عسکری (ع) طبق این ۲ روایت به روش روایی و نیز قرآنی پاسخ شبهه قدیم بودن قرآن را داده است.
- غُلات گروه دیگری از کژاندیشان و تندروها بودند که امامان را بیش از حدّ خود بالا می‌بردند، و در فکر و روش بر خلاف امامان (ع) حرکت می‌کردند. امام حسن عسکری (ع)، آنها را از خود طرد کرد، و شیعیان را از هرگونه گرایش و تمایل به آنها برحذر داشتند، و با کمال صراحت از آنها بیزاری جستند
مبارزه امام حسن عسکری (ع) با فرقه‌های انحرافی
- حجت الاسلام ارشاد با بیان اینکه امام یازدهم (ع)، علاوه بر طاغوت ستیزی، همواره با فرقه‌هایی که به نام اسلام، به تحریف اسلام ناب می‌پرداختند، تاکید کرد: وجود این فرقه‌ها از یک سو، سدّ بزرگی فرا راه گسترش و رشد اسلام ناب بود و از سوی دیگر باعث تقویت دشمنان اسلام و طاغوت‌های زمان می‌شد.واقفیّه فرقه‌ای بودند که به هفت امام اعتقاد داشتند و امامت امامان بعد از امام کاظم (ع) را قبول نداشتند، غُلات گروه دیگری از کژاندیشان و تندروها بودند که امامان را بیش از حدّ خود بالا می‌بردند، و در فکر و روش بر خلاف امامان (ع) حرکت می‌کردند. امام حسن عسکری (ع)، آنها را از خود طرد کرد، و شیعیان را از هرگونه گرایش و تمایل به آنها برحذر داشتند، و با کمال صراحت از آنها بیزاری جستند، حتی در نامه‌ای سرزنش‌آمیز خطاب به غلات و تندروها نوشتند: «من شما را افرادی افراطی می‌دانم که در پیشگاه خدا، دسته جدا کرده‌اید و در نتیجه در خسران و هلاکت افتاده‌اید. هلاکت و عذاب از آن کسی است که از اطاعت خداوند سرپیچی کند و نصیحت اولیای خدا را نپذیرد، با اینکه خداوند به شما فرمان داده که از خدا و رسول و اولی الامر، اطاعت کنید».
- معاون تهذیب حوزه‌های علمیه با اشاره به موضع‌گیری امام حسن عسکری (ع) در برابر منکران اسلام و دوگانه پرستان ادامه داد: امام با دوگانه پرستان نیز به شیوه اصولی برخورد می‌کردند، برای مثال یکی از مسلمانان که پدرش دوگانه پرست بود، در ضمن نامه‌ای، از امام حسن (ع) خواست تا برای پدر و مادرش دعا کند. امام حسن (ع) در پاسخ او نوشتند: «رَحِمَ اللّهُ والِدَتِکَ، والتّاءُ مَنْقُوطَةُ»؛ خداوند مادرت را رحمت کناد، آگاه باش که تاء واژه والده دو نقطه دارد. یعنی خیال نکنی که به جای تا، یاء است و برای پدرت نیز دعا کرده ام، بلکه فقط برای مادرت دعا کردم، زیرا برای دوگانه پرستان دعا نمی‌کنم.