به گزارش کارگرآنلاین دین مقدس اسلام، دین اکمل خاتم الرسل محمد بن عبدالله(ص)، حاوی نکات غنی و ظریف از بهداشت کامل در زندگی فردی و اجتماعی است که عمل به این توصیه‌های بهداشتی، ضامن سلامت فردی و اجتماعی فرد است. البته در اسلام، حفظ تندرستی، این نعمت ارزشمند الهی بر همگان واجب است و حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «دو نعمت است که مردم قدر آن را نمی‌دانند: یکی سلامتی و دیگری جوانی». چون تندرستی از بزرگ‌ترین نعمت‌های خداوند متعال است، باید در حفظ آن بکوشیم و پیش از آنکه بستر بیماری را در آغوش بگیریم، به اصول بهداشتی توجه و با حفظ بهداشت خصوصی و عمومی و روانی از ایجاد بیماری تا حد توان پیشگیری کنیم.
بهداشت فردی
بهداشت فردی عبارت است از نظافت شخصی؛ از نظر پوست بدن، دست‌ها، ناخن‌ها، پا‌ها، موی سر، دندان‌ها، دیگر اعضای بدن، لباس و وسایل شخصی.
دست‌ها بر اثر تماس با برخی اشیا که بیشتر استفاده می‌شود، مانند: اجزای داخل وسایل نقلیه، درب‌ها، پول و غیره و یا با انجام کارهایی چون: توالت رفتن، باغبانی، دست زدن به حیوانات و تماس با بیماران، آلوده می‌شوند. از این رو، برای حفظ سلامتی، شستن دست‌ها با آب و صابون پس از این گونه موارد و پیش از پرداختن به کارهای حساس، بسیار لازم است.
بهداشت پوست بدن
برای تمیزی پوست بدن، باید همیشه بدن را با آب و صابون شست وشو داد تا پوست از وجود چرک و کثافات پاک شود و تازگی و نرمی خود را باز یابد و به وظیفه زیستی خود عمل کند. اما مهم‌ترین اصولی که در استحمام کردن باید رعایت کرد، عبارتند از:
- ۱. استحمام، بلافاصله پس از صرف غذا صحیح نیست.
- ۲. بنابر دستور اسلام، نباید از آبی که دیگری خود را شسته است، حمام کرد.
- ۳. باید از تمیزبودن آب مصرفی مطمئن بود.
بهداشت دهان و دندان
دهان، عضوی مهم از بدن برای انجام بسیاری کارهاست. نرم کردن غذا به وسیله دندان‌ها، به وظیفه دستگاه گوارش در هضم غذا بسیار کمک می‌کند و کسانی که دندان‌های سالمی ندارند، به سوءهاضمه و یا دیگر ناراحتی‌های داخلی دچار می‌شوند. ازاین رو، باید برای نگهداری درست دندان‌ها بکوشیم. برای این کار لازم است پس از صرف غذا دندان‌ها را مسواک بزنیم تا ذرات غذا از لابه لای دندان‌ها خارج شوند، اگر مسواک در دسترس نباشد، دهان باید با آب تمیز شسته شود. برای تمیزکردن لای دندان‌ها نیز، استفاده از نخ دندان توصیه می‌شود.
سالم بودن لثه‌ها برای سلامت دندان‌ها اهمیت بسزایی دارد. از تحریک لثه‌ها به وسیله سنجاق، چوب کبریت و یا اشیای نوک تیز باید خودداری کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله درباره بهداشت دهان و دندان می‌فرماید:
لَوْ لا اَنْ اَشُقَّ علی امّتی لَاَمَرْتُهم بالسَّواکِ فی کُلّ الصلاة.
اگر ترس از زحمت و مشقت نبود، مسواک را برای هر نماز بر پیروانم واجب می‌کردم.
بهداشت از دیدگاه قرآن
اسلام، راهنمای مطمئن انسان در تمام ابعاد زندگی، درباره اصول کلی طب و بهداشت نیز دستوراتی به مسلمانان می‌دهد. قرآن مجید برخی امور را حرام و بعضی دیگر را مباح و حلال دانسته است که به طور مسلم، همه این سفارش‌ها بنابر حکمت خاص خود و با توجه به وضع جسم و جان انسان تشریح شده‌اند. هر آنچه در قرآن، حرام شناخته شده است، بی‌شک از لحاظ مادی یا معنوی برای مردم زیان‌بارند و هر چیزی که در قرآن، از آن به حلال و مباح یاد می‌شود، بر صحت جسم و روح تأثیرگذار است. قرآن کریم آدمی را از زیاده روی در تغذیه نهی کرده و فرموده است:
کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفینَ. (اعراف: ۳۱)
بخورید و بیاشامید، اما اسراف نکنید که خداوند اسراف کنندگان را دوست ندارد.
مضمون این آیه از مهم‌ترین دستورات بهداشتی اسلام است و بنابر تحقیقات دانشمندان نیز سرچشمه بسیاری از بیماری‌ها، مصرف اضافی غذاست که در واقع، بار سنگینی برای قلب و دیگر دستگاه‌های بدن بوده و زمینه‌ای برای شروع انواع ناراحتی‌های جسمی می‌باشد. ازاین رو، نخستین گام برای درمان بسیاری از بیماری‌ها، تصمیم جدی داشتن برای رعایت این توصیه اسلام است تا جسم و روحی پاک و سالم داشته باشیم.
بهداشت بدن از نظر قرآن
قرآن مجید پیروان خود را برای زیستن در محیطی پاک و مطمئن به حفظ بهداشت فردی و اجتماعی فرا می‌خواند. خداوند پس از بعثت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به او می‌آموزد که «وَ ثِیابَکَ فَطَهِّرْ؛ جامه خود را پاکیزه ساز». (مدثر: ۴) و بر آن اساس، امت او را به دین خود دعوت می‌کند و در ستایش پاکان می‌فرماید: «إِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابینَ وَ یُحِبُّ الْمُتَطَهِّرینَ؛ خداوند توبه کنندگان را دوست دارد و پاکان را نیز دوست دارد». (بقره: ۲۲۲)
قرآن به نقش آب در پاکیزگی نیز اشاره می‌کند و می‌فرماید: «وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورًا؛ از آسمان آبی فرو فرستادیم که پاک و پاک کننده است». (فرقان: ۴۸)
در حقیقت، سفارش اسلام برای وضوساختن پیش از هر نماز واجب و مستحبی در شبانه روز و یا غسل‌های واجب و مستحب، دلیل محکمی بر اهمیت پاکیزگی و نظافت، در آموزه‌های اسلام است. هنگام غسل و وضو واجب است که آب به سطح پوست برسد که این دقت، تمیزی بدن را به حد کافی در پی دارد، خداوند در سوره مائده، آیه ۶ می‌فرماید: «خداوند نمی‌خواهد مشکل برای شما ایجاد کند، بلکه می‌خواهد شما را پاک سازد و نعمت خود را بر شما تمام کند، شاید شکر او را به جا آورید».
طب و بهداشت در احادیث
احادیثی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و پیشوایان معصوم علیهم السلام نقل شده است، سرشار از مسائل و دستورات پزشکی، از جمله درباره سلامت، بیماری، بهداشت فردی و روانی و اجتماعی و خواص برخی میوه‌ها و سبزی‌ها و دیگر موضوعات، مربوط به پزشکی است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «اَلْمِعْدَةُ بَیْتُ الدّاء وَ الْحِمْیَةُ رَأْسُ کُلِّ دَوا؛ معده خانه هر بیماری است و پرهیز سرسلسله هر دارو و درمانی ست».
علم پزشکی ثابت کرده است که ریشه هر مرض مزمن، اختلالات جهاز هاضمه است که بر اثر پرخوری و یا خوردن غذاهای ناسازگار و ناسالم پدید می‌آید. معده کانون بیماری هاست؛ زیرا انرژی را به صورت خون در می‌آورد و خون اگر مسموم و ناسالم باشد، بیماری تولید می‌کند.
بهداشت روانی در اسلام
در متون اسلامی روح و روان واقعیتی انکارناپذیر است. آفرینش روان، از آنِ خداست و حیات آن ابدی ست. از دیدگاه قرآن، انسان ترکیبی از ماده و روان است و شرافت انسان، به روان اوست.
معنای لغوی بهداشت روانی، سالم نگهداشتن آن از هر گونه آسیب است و همچنین در ایجاد آمادگی برای سازش منطقی با پیشامدهای مهم زندگی در محیط خانه، مدرسه، دانشگاه، محیط کار و... بسیار راهگشاست.
احترام به شخصیت و حیثیت انسان بر همگان واجب است و تا زمانی که ارزش و جایگاه افراد نادیده گرفته شود، سلامت فکر، تعادل روان و بهبود روابط انسانی تحقق نخواهد یافت.
بهداشت روانی عبارت است از: تأمین سلامت فکر و روان در جهت سازگاری فرد با خود و با محیط زندگی، قدرت پذیرش واقعیت‌های موجود و شکوفایی استعدادهای بالقوه خویش.
نقش مذهب در بهداشت روانی
مذهب همواره در بهداشت روانی و تعلیم و تربیت آدمی و زندگی فردی و اجتماعی او، منشاء خیر و نیکی بوده است. بر این اساس که جامعه از افراد خود انتظار دارد از دستورات دینی خود پیروی و با ایمان و اعتقاد کامل مذهبی زندگی کنند. احساس امنیت روانی، بر تأمین سلامت روان انسان بسیار تأثیرگذار است و این احساس، خود ناشی از جایگاه مثبت اجتماعی اوست.
از نشانه‌های روان سالم در انسان بالغ، داشتن ایمان قوی است. بسیاری از عالمان و فیلسوفان بر این عقیده‌اند که یگانه مانع تحقق خواهش‌های نفسانی، نیروی ایمان و باورهای دینی است.
افراد متدین، از مشکلات و پیشامد‌ها نمی‌هراسند و با اراده محکم و توکل به خدا، شکیبایی پیشه می‌کنند و با علم و ایمان به حل مشکل می‌پردازند.
امام جعفر صادق علیه السلام صفاتی را برای شخص با ایمان برشمرده است که آراستگی به این صفات، افراد را در برابر آسیب‌های روانی اجتماعی مقاوم می‌سازد، از آن جمله‌اند:
- ۱. متانت و استواری در برابر حوادث؛
- ۲. صبر و شکیبایی در گرفتاری‌ها؛
- ۳. شکرگزاری در نعمت؛
- ۴. قناعت به روزی‌ای که خداوند داده است؛
- ۵. روا نداشتن ستم بر دشمنان؛
- ۶. تحمیل نکردن خود بر دیگران؛
- ۷. تأمین آسایش دیگران با تحمل سختی‌ها.
نقش مذهب در پیشگیری از بیماری‌های روانی
بنابر نظر روان‌شناسان، بیشتر بیماری‌های روانی ناشی از فشارهای زندگی، در میان افراد بی‌دین یا سست ایمان دیده می‌شود. ازاین رو، یکی از پی آمدهای ناگوار زندگی عصر ما که بر اثر ضعف ایمان پدید آمده است، افزایش بیماری‌های روانی و عصبی است.
ایمان و اعتقاد مذهبی، نقش مهمی در تقویت روان انسان‌ها دارد و به نسبت افزایش ایمان درونی افراد، آسیب‌های روانی و اجتماعی کمتری خواهند دید. اصل بهداشت روانی نیز بر این است که چگونه باید از بروز بیماری‌های روانی پیشگیری کنیم و این مهم تحقق نمی‌یابد، مگر در سایه اعتقاد و ایمان والای الهی.
بر اساس یافته‌های برخی متخصصان، درمان ریشه‌ای بیشتر بیماری‌های روانی، از طریق مذهب امکان پذیر است. مذهبدرمانی، یکی از راه‌های درمان بیماری‌های روانی شناخته شده است. روان‌شناسان جهان اسلام به ویژه ایران، در پرتو دستورهای مذهبی و با مددخواهی از قرآن کریم، روش‌های مناسبی را برای تسکین و درمان مشکلات روانی معرفی می‌کنند که برای درمان بیماری‌های روان مؤثر است.
رهنمودهای قرآنی برای تسکین و درمان بیماری‌های روانی
۱. درمان، با ذکر و یاد خدا: «أَلا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ آگاه باشید که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد». (رعد: ۲۸)
از بهترین راه‌های اساسی درمان روان، ذکر خداست؛ زیرا ذکر قلب‌ها را جلا می‌دهد، ترس و نگرانی را می‌زداید و احساس امنیت درونی در فرد به وجود می‌آورد، به عبارت دیگر یاد خداوند هر گونه نا‌امنی را به امنیت و دشمنی را به محبت و اضطراب را به آرامش تبدیل می‌کند. همچنین فرد افسرده که ناامیدی سراپای وجودش را فراگرفته است، می‌پندارد که کسی او را درک نمی‌کند، ولی همین فرد در حضور خدا احساس آرامش می‌کند و همواره خداوند را با خود همراه می‌داند، به حدی که یقین می‌یابد در تنهایی نیز خدا او را رها نخواهد ساخت. خداوند کریم در قرآن فرموده است: «پس یاد کنید مرا تا یاد کنم شما را». (بقره: ۱۴۸)
۲. درمان، با خواندن قرآن و دعا
وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُوءْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظّالِمینَ إِلاّ خَسارًا. (بنی اسرائیل: ۸۵)
و نازل می‌نماییم در قرآن آنچه را آن شفا و رحمت است برای مؤمنین و نمی‌افزاید ستمکاران را جز زیان.
علامه طباطبایی رحمه الله در تفسیر این آیه شریفه اشاره به این مطلب دارد که اگر قرآن را به منزله شفا بدانیم، پس باید امراضی وجود داشته باشند که شفای آن‌ها از طریق قرآن صورت پذیرد؛ همان گونه که دارو اثر شفابخشی برای بیماری‌ها دارد. بنابراین چنانچه نفس انسان به مادیت گرایش یابد و اسیر هوی و هوس‌های مادی گردد، درمان این بیماری او جز به مدد قرآن امکان ندارد.
۳. درمان، با توبه کردن: در برخی بیماری‌های روانی، بیمار احساس گناه و تقصیر شدیدی نسبت به اعمال گذشته خود دارد و خود را خطاکار محض می‌داند. حتی بیمارانی هستند که مرتکب گناه و خطایی نشده‌اند، ولی بر اثر پیشروی احساس گناه، درونشان بیمار شده است. به طور مثال: فرد افسرده فقط به گذشته خود می‌نگرد و در تفسیر رخدادهای گذشته خود را مقصر می‌داند و یا فرد وسواس، ناخواسته خود را آلوده و گناهکار حس می‌کند و از روی وسواس کار‌ها را تکراری انجام می‌دهد تا خود را پاک پندارد. گروهی از بیماران که درواقع گناهکارند و از کرده خود پشیمان و به اضطراب و نگرانی دچار شده‌اند، بهتر است با توسل به توبه و بازگشت به خداوند به تطهیر روانی برسند تا از شرم ساری گناه نیز برهند.
توبه، یعنی پشیمانی از عمل ناشایست که پس از آگاهی درست به نفسِ کار این تصمیم گرفته می‌شود. آدمی با توبه، با هوس‌ها می‌ستیزد و سرانجام آن بازگشت نفس به اعتدال و درنتیجه سلامت روانی است.
وراثت و بیماری روانی
برخی بیماری‌های روانی جنبه وراثتی دارند که این نوع بیماری‌ها یا با ژن پدر و مادر یا نسل‌های گذشته به فرد منتقل شده‌اند و یا اینکه زمینه مبتلاشدن به بیماری را در فرد ایجاد کرده‌اند. چنانچه بیماری فرد از نوع ژنتیکی باشد، برخورد خانواده با او باید بر اساس روش‌های اسلامی و انسانی باشد و اگر شخص زمینه مبتلاشدن به بیماری را دارد، برماست که با الهام از رهنمودهای قرآن کریم و ائمه اطهار علیهم السلام در ایجاد محیطی مناسب و صمیمی برای رفع تمامی نیازهای فرد و کمک به سلامتی او بکوشیم.
گاهی لازم است بیماران از داروهای اعصاب استفاده کنند، در چنین مواردی بیماران باید در کنار مصرف دارو با مطمئن بودن به درمان خویش و با توکل به خداوند متعال به درمان خود ادامه دهند و با پیروی از تعالیم اسلامی، در جهت تزکیه نفس خویش فعالانه قدم مثبت بردارند.