امام علی (ع) بهترین همسر برای دخت نبی و بهترین پدر برای فرزندانش بود. او فرزندانی نیکو تربیت نمود، فرزندانی که هر یک اسوه و الگویی والا برای مسلمین هستند. امام علی (ع) پدر مهربانی برای یتیمان بود و شبانه برای آنان طعام می برد.
حضرت محمد (ص) خود و حضرت علی را پدران امت اسلام قلمداد نمود و فرمود:
أنا وعَلِیٌّ أبَوا هذِهِ الامَّة ( من و علی، پدران امت هستیم ) ( کمال الدین:ص 261 ح 7 )
زندگی و سیره حضرت علی (ع) به قدری آموزنده و جذاب است که هر مرد مسلمانی در جهان او را تحسین کرده و الگوی خود قرار می دهد. بنابراین انتخاب روز تولد اولین امام ما شیعیان به عنوان روز پدر بی دلیل نبوده است و در این روز شایسته است تمامی افراد از پدران خود برای تأمین معاش زندگی و نشان دادن راه و رسم زندگی تشکر و قدردانی کنند.
تولد حضرت علی روز پدر
تولد حضرت علی ( ع ) و رشد او در دامان پیامبر
امام علی(ع) در سیزدهم رجب سال سی ام «عام الفیل» در خانه خدا متولد شد. مادر او فاطمه بنت اسد و پدرش ابوطالب، از نخستین اسلام آورندگان بودند. ابوطالب بعد از مرگ عبدالمطلب سرپرستی حضرت محمد صلی الله علیه و آله را بر عهده گرفت و چون آن حضرت به پیامبری رسید از او حمایت نمود.
فاطمه مادر امام علی نیز مانند مادر دلسوز برای پیامبر بود، بنابراین تولد امام علی ( ع) از پدر و مادری شایسته و تربیت او در دامان پیامبر سبب شد او به الگویی برای مردان جامعه اسلامی تبدیل شود.
امام علی(ع) از کودکی در مکتب تعلیم و تربیت رسول خدا(ص) قرار گرفت و همواره در رنج ها و سختی ها، یاور و مشاور رسول اکرم(ص) بود. امیرالمومنین علی (ع) نخستین کسی بود که به پیامبر ایمان آورد. تربیت او در دامان پیامبر باعث شد که او فضائل اخلاقی را از ایشان بیاموزد و همیشه طوری رفتار کند که اسوه ای برای دیگران باشد.
حضرت علی برای حضرت فاطمه چگونه همسری بود؟
همه ابعاد زندگی معصومین (ع) برای ما شیعیان الگو بوده و ما وظیفه داریم در زندگی خود تا حد امکان از آنها تبعیت کنیم. حضرت علی همسری شایسته برای دخت نبی مکرم اسلام بود.
او با فاطمه (س ) بهترین رفتار را داشت و مهربان بود و گرچه کارهای خانه به عهده حضرت فاطمه و کارهای بیرون از منزل به عهده ایشان بود اما حضرت علی در کارهای خانه به همسر خود کمک می کرد . امیرالمؤمنین علیه السلام برای منزل خود هیزم فراهم می کرد و در کارهای خانه و تربیت کودکان همراه حضرت فاطمه بود.
روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم وارد خانه شد و دید علی علیه السلام و فاطمه زهرا علیها السلام هر دو مشغول آسیا کردن هستند از آن ها پرسید:کدامتان خسته تر هستید؟ علی علیه السلام عرض کرد:فاطمه یا رسول الله. پیامبر به دختر خود فرمود:دختر جان بلند شو و خود جای او نشست و با علی علیه السلام مشغول آسیا کردن شد. (بحارالانوار، ج 43، ص 5 و 151.)
حضرت علی و حضرت فاطمه
حضرت علی برای فرزندانش چگونه پدری بود؟
حضرت علی (ع) تا زمانی که دختر رسول ختمی مرتبت در قید حیات به سر می بردند، همسر دیگری اختیار نکردند و از ایشان دارای دو فرزند پسر به نام امام حسن (ع)، امام حسین (ع) و دو فرزند دختر زینب کبرا و ام کلثوم کبرا بودند.
پس از شهادت حضرت زهرا ایشان دوباره ازدواج کرده و صاحب فرزندان دیگری شدند. امام علی (ع) فرزند را عطیه ای الهی بر شمرده اند که در پرتو توجه و تربیت والدین به رشد کافی رسیده و در پی نیکوکاری و احسان به والدین بر می آید. از دیدگاه آن حضرت فرزند صالح مایه انس و آرامش والدین است.
حضرت علی (ع) در این باره فرموده است:
به خدا سوگند هیچ گاه از پروردگار خود فرزندانی خوش سیما و نه فرزندانی سرو قامت نخواسته ام، بلکه فرزندانی مطیع خداوند و ترسان از او خواسته ام تا هرگاه به فرزندم نگریستم و او را در حال اطاعت خدا دیدم، چشمانم روشن شود. (تفسیرالصافی، ج4، ص 27)
ایشان در تربیت فرزندانش کوشا بود و بین فرزندان فاطمه ( س ) و با دیگر فرزندانش فرقی نمی گذاشت، به سبب همین تربیت والا حضرت عباس فرزند امام علی با اینکه مادرش با مادر امام حسین متفاوت بود همیشه در رکاب امام حسین حرکت می کرد و پشت و پناه برادر بود.
به سبب همین تربیت بود که او فرزندی چون امام حسن که الگوی جوانمردی بود و فرزندی چون امام حسین که در مقابل ظلم ایستادگی نمود و فرزندی چون زینب که در کربلا اسلام را زنده کرد، به ثمر رساند.
فرزندان حضرت علی
امام علی ( ع ) پدر مهربان یتیمان
امیرمومنان امام علی علیه السلام در مقابل کودک یتیم متواضع و مهربان بود و در برابر طفل یتیم روی خاک می نشست، دست مرحمت بر سر او می کشید. او پدری مهربان بود و در شبهای تاریک برای آنان طعام می برد و با چنان محبتی بر یتیمان روا می داشت که دیگران بر آن غبطه می خوردند.
امام علی در وصیتنامه باشکوه خود درباره یتیمان فرمود:
- «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْأَیْتَامِ فَلَا تُغَیِّرُوا أَفْوَاهَهُمْ وَ لَا تضیعوا [یَضِیعُوا] بِحَضْرَتِکُمْ فَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ یَقُولُ مَنْ عَالَ یَتِیماً حَتَّی یَسْتَغْنِیَ أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ بِذَلِکَ الْجَنَّةَ کَمَا أَوْجَبَ اللَّهُ لِآکِلِ مَالِ الْیَتِیمِ النَّار؛ (بحارالأنوار، ج 42، ص 199)
- درباره یتیمان از خدا بترسید. مبادا که گرسنه بمانند و در جمع و جامعه شما تباه شوند من از پیامبر خدا شنیدم که می فرمود:اگر کسی یتیمی را، تا آنجا که بی نیاز شود، سرپرستی کند خداوند به پاداش این کار، بهشت را بر او واجب می کند. چنانچه اگر کسی مال یتیم را بخورد، خداوند- سوختن در- آتش را بر او واجب می فرماید.
پدر مهربان یتیمان
خصوصیات بارز حضرت علی (ع)
به مناسب تولد حضرت علی (ع) با خصوصیات آن حضرت آشنا شوید:
ساده زیستی:
حضرت علی (ع) درآمد خوبی از کار و تلاش خویش در زمین ها و نخلستان ها داشت، اما همه آنها را در راه خدا انفاق کرده و به کمترین چیزها قناعت می کرد و بسیار ساده می زیست.
حضرت علی (ع) فرموده است:
- به خدا سوگند تن پوش خود را چندان وصله کرده ام که از وصله کننده اش شرم دارم. روزی گوینده ای به من گفت:آیا زمان دور افکندن آن فرا نرسیده است؟ و من گفتم:دور شو، که هنگام بامداد، از مردم شب رو سپاسگزاری می شود (یعنی نتیجه این رنج من در آینده مورد تمجید قرار خواهد گرفت). امیرالمومنین(ع) پنج سال حکومت کرد و در طول این مدت آجری بر آجر و خشتی روی خشت ننهاد و زمینی را به خود اختصاص نداد و درهم سفید و دینار سرخی به ارث نگذاشت. (المناقب ابن شهر آشوب، ج2، ص95)
عبادت و بندگی:
حضرت صادق(ع) فرموده است:
- حضرت امیرالمومنین به هنگام وضو گرفتن اجازه نمی داد کسی برایش آب بریزد و می فرمود:دوست ندارم در نمازم به درگاه خدا کسی را شریک قرار دهم. (علل الشرایع، ج1، ص 323)
در تفسیر قشیری آمده است:
- هرگاه وقت ادای نماز می رسید، رنگ چهره امیرالمومنین تغییر می یافت و بر خود می لرزید. وقتی به او می گفتند:این چه حالت است؟ می فرمود:هنگام ادای امانتی رسیده است که بر آسمان ها و زمین و کوه ها عرضه شد و آنها از حمل آن سرباز زدند و انسان این بار امانت را برداشت. (المناقب، ج2، ص 124؛ الاحزاب، آیه 72)
حضرت صادق(ع) فرمود:
- حضرت امیرالمومنین در خانه خود اتاقی را که نه کوچک بود و نه بزرگ، اختصاص به نماز خود داده و هر شب کودکی را برای خوابیدن به همراه خود می برد و در همان جا نمازهایش را می خواند. (المحاسن، ج2، ص 425 ح 2557)
عبادت امام علی
خشنودی خدا و پیامبر:
ابن عباس درباره حضرت علی ( ع ) می گوید:
- علی(ع) در تمامی کارهای خود همواره در پی رضایت الهی بود و به همین جهت «مرتضی» نامیده شد. (المناقب، ج 3، ص 110)
حضرت صادق(ع) در این حدیث فرموده است:
- به خدا سوگند علی بن ابی طالب(ع) تا روزی که از این دنیا رفت مال حرامی نخورد و هیچگاه بر سر دو راهی - که هر دو راه مورد خشنودی خدا باشد- قرار نگرفت مگر اینکه پرزحمت ترین آنها را برگزید و هر حادثه مهمی که برای پیامبر خدا پیش می آمد - به دلیل اعتمادی که به علی داشت- از او کمک می گرفت. در میان این امت هیچ کس نتوانست همانند علی(ع) راه پیامبر را- بی کم و کاست- طی کند و با این همه تلاش و کوشش، همواره چون بیمناکان کار می کرد، چشمی به بهشت و چشم دیگر بر آتش داشت، از سویی امیدوار پاداش بهشت و از سوی دیگر هراسناک از کیفر آتش بود. (الارشاد، ص 255)
ایستادگی در برابر ظلم:
حضرت علی (ع) می فرماید:
به جان خودم سوگند، در نبرد با کسی که مخالفت حق کند و راه گمراهی پیش گیرد، نه مداهنه و سازش می کنم نه سستی. (نهج البلاغه، الخطب:24)
و در جایی دیگر می فرماید:
- در تمامی زندگی من، نقطه سیاهی نیست تا عیب جویان و اشاره کنندگان با چشم و ابرو اشاره کنند و سخنی گویند. خوارترین افراد نزد من عزیز است تا حق او را بستانم و نیرومند نزد من ناتوان است تا حق دیگران را از او بازگیرم. ما با تمام وجود به قضای الهی خشنود و در برابر فرمانش تسلیم هستیم. (نهج البلاغه، الخطب:37)
ویژگی های بارز حضرت علی
عدالت خواهی:
حضرت علی (ع) تندیس عدالت است، چنانکه خود می فرماید:
- به خدا سوگند اگر اقلیم های هفت گانه زمین را با هر چه در زیر آسمان آنها است به من دهند تا خدا را در حد گرفتن پوست جوی از دهان موری نافرمانی کنم، نخواهم کرد. چرا که این دنیای شما در نزد من از برگ نیم جویده ای در دهان ملخی ناچیزتر است. علی را با نعمت های فناپذیر و لذت های گذرا و ناپایدار چه کار! (نهج البلاغهًْ، خ 222)
روایت است آنگاه که حضرت امیر به دلیل رعایت مساوات در تقسیم بیت المال مورد عتاب قرار گرفت فرمود:
آیا به من امر می کنید و اصرار می ورزید تا پیروزی را به بهای ستم بر کسانی که مسئولیت سرپرستی آنها بر دوشم نهاده شده است به دست آورم؟ به خدا سوگند که تا روزگار در گردش است و ستارگان آسمان در پی هم حرکت می کنند، چنین کار ناروایی نخواهم کرد. اگر این مال، ثروت شخصی من بود در تقسیم آن مساوات را رعایت می کردم، چه رسد به اینکه مال، مال الله است. (نهج البلاغهًْ، خ 124)
همدردی با درماندگان:
آن حضرت(ع) مردم را دوست داشت، مردم هم او را دوست داشتند و سیاست مردمی و جانبداری از مظلومان و محرومان از اصول کلی زمامداری امیرمؤمنان(ع) بود.
پیامبر گرامی اسلام(ص) به این ویژگی امام علی(ع) اشاره کرده و فرموده است:
یا علی، خدای متعال تو را چنین قرار داده که بینوایان را دوست بداری و آنان را به عنوان پیروان خویش بپسندی و آنان هم تو را پیشوایی و امامت بپسندند. (حلیهًْ الاولیاء، ج 1، ص 71)
پیشگام در عمل نیک و خیر:
حضرت امیرالمؤمنین(ع) همواره در هر کار خیر و نیکی پیشگام بودند.
حضرت امیرالمؤمنین(ع) درباره خود می فرماید:
ای مردم! به خدا سوگند من هرگز شما را به هیچ طاعتی فرا نمی خوانم مگر آنکه خود بر شما - در عمل به آن - پیشی می جویم و از هیچ گناهی نهی نمی کنم - مگر آنکه پیش از شما، خود را از عمل به آن بازمی دارم. (نهج البلاغهًْ، خ 173)
روز پدر و تولد امام علی
موعظه دیگران و دعوت دیگری به کارهای خیر:
امام علی(ع) دلسوزانه مسائل خیر و اخلاقی را گوشزد می کردند.
زاذان می گوید:
حضرت امیرالمؤمنین(ع) به تنهایی در بازار می گشت و گمشده را راهنمایی و ناتوان را کمک می کرد و به هنگام عبور از پیش فروشندگان و کسبه، قرآن کریم را در برابر آنها می گشود و این آیه را برای آنها می خواند «خانه آخرت - سعادت ابدی - را برای کسانی قرار دادیم که قصد سرکشی و فساد در زمین ندارند و عاقبت - نیک - تنها از آن پرهیزکاران است». (المناقب ج 2، ص 104)
سفره و خوراک:
حضرت صادق(ع) فرمود:
حضرت امیرالمومنین در نوع غذا شبیه ترین افراد به پیامبر خدا(ص) بود. او خود نان و سرکه و روغن زیتون می خورد و به مردم- مهمانان خود- نان و گوشت می داد. (الکافی، ج6، ص 328)
کار و تلاش:
حضرت امام صادق(ع) درباره کار و تلاش آن حضرت(ع) فرموده است:
گاهی امیرالمومنین به سوی صحرا می رفت و همراه خود باری از هسته خرما می برد، وقتی سوال می شد این چیست که به همراه داری؟ می فرمود:هر دانه از اینها یک نخل است ان شاءا... آنگاه می رفت و همه آنها را می کاشت و دانه ای از آنها را نمی خورد. (الکافی، ج 5، ص 75)
حضرت علی ( ع ) می فرمود:
ای مردم کوفه اگر- مرا دیدید- با اندوخته ای بیشتر از وسایل شخصی زندگی و مرکب و غلام خود از نزد شما برگشتم، بدانید که خائن بوده ام- آن حضرت در مدت حکومت، از بیت المال مصرف نمی کرد- و هزینه زندگی او از زمین های کشاورزی که در ینبع داشت تامین می شد. (الغارات، ص 44)