مزاج بهار

فصل بهار از نظر مزاج، اعتدال دارد یعنی غلبه ای بر روی طبع سردی و گرمی، تری و خشکی ندارد، با این وجود برخی اعتقاد دارند که طبع بهار گرم و تر است. طب سنتی اسلامی، طب آیورودیک و طب سنتی چینی همگی بر روی یک موضوع مشترک تاکید دارند که پاک سازی بدن از مواد زائدی که از خوردن غذاهای انرژی زا و گرم در فصل زمستان ایجاد شده اند و با گرم شدن تدریجی هوا در بهار و تابستان تبدیل به سموم و مواد شدیداً مضر می شوند. بنابراین برای لذت بردن از طراوت بهاری و جلوگیری از سستی و افزایش غلظت خون، استفاده از یک رژیم غذایی سبک را توصیه می کنند.

غذا برای بهار
فصل بهار موجب چه تغییراتی در بدن می شود؟

طبع زمستان سرد و تر است البته میزان سردی و رطوبت در مناطق مختلف، تفاوت دارد و به دلیل مصرف غذاهای بیشتر و عدم تحرک کافی، اخلاط داخل بدن ساکن و منجمد شده و حرکتی ندارند.

از نیمه دوم اسفند به بعد و افزایش تدریجی دما، کم کم اخلاط بدن تحریک شده و غلیان می کنند. گرمای هوا باعث می شود که مواد زائد انباشت شده در بدن رقیق شده و به سمت مجاری دفعی مانند پوست حرکت کنند که بروز جوشهای پوستی یکی از علائم آن می باشد.

اگر تجمع مواد زائد در بدن زیاد باشد و همچنین طبیعت مدبره بدن هم فعال باشد؛ عوارضی مانند آلرژی، عطسه، خارش گلو، اسهال و ... در بدن ایجاد می شود که نباید از روشهای تهاجمی مانند استفاده از آنتی هیستامین ها و ضد اسهال ها و مخصوصاً کورتون ها با این عوارض مبارزه کرد.

در فصل بهار با کمک به بدن می توان مواد فاسد را از بدن خارج کرد و در صورت غلبه خون، چاره ای برای آن اندیشید. در این بخش از نمناک تدابیری معرفی می شوند که بر اساس همین منطق استوار شده اند:
راه هایی برای خارج کردن مواد فاسد از بدن
1- تدابیر پیش از بهار

برای برخورداری از یک بهار خوشایند، می بایست زمستان مطلوبی را تجربه کرد یعنی در فصل زمستان غذا را به اندازه و مناسب میل کرد. ورزش انجام داد زیرا ورزش به تعریق و دفع مواد زائد از بدن کمک می کند، از سلامت روده ها مراقبت کرد و در صورت ابتلا به یبوست، آن را درمان نمود. با رعایت این نکات هنگام شروع فصل بهار، بدن بار سبکتری دارد که گذاشتن آن بر روی زمین آسانتر است.

ورزش کردن
2- تدابیر بهاری

الف- خون گیری

فصل بهار بهترین زمان برای انجام کارهایی مانند حجامت، فصد و زالواندازی است. این روشها علاوه بر خارج کردن مواد زائد از بدن موجب کاهش غلبه خون نیز می شوند. همین دلیل ساده باعث می شود بسیاری از افراد که از آلرژی بهاری رنج می برند با یک حجامت ساده، درمان شوند. البته باید توجه داشت که این روشها را حتما توسط پزشکان مجرب انجام دهید. کم کردن خون از طریق خون دادن و یا فلبوتومی در سازمان انتقال خون نیز یکی از روشهای دیگر است که تا حد قابل قبولی به شما کمک می کند.

ب- پاکسازی های دیگر

تخلیه و تصفیه مزاج به ویژه قی کردن و استفاده از مسهلات که در آغاز بهار و قبل از انبساط و تخلخل اخلاط و پر شدن رگ ها و اندام ها از آن صورت می گیرد یکی از روشهای پاکسازی بدن می باشد.

ج- تدابیر تغذیه ای

بهترین روش برای پاکسازی بد در بهار، کم کردن غذا و نوشیدنی است زیرا دفع بدن کمتر شده و اشتغال طبیعت به هضم هم کاهش می یابد. همچنین با تمام انرژی به چاره جویی مشکلات این فصل می پردازد.

تغذیه در بهار
نبایدهای رژیم غذایی در بهار

1. اجتناب از پرخوری و برهم خوری

2. کاهش مصرف غذاهای خونساز مثل گوشت ها، شیرینی های قوی، روغن ها، تخم مرغ و ...

3. خودداری از مصرف غذاهای غلیظ مانند کله پاچه، گوشت گاو، خامه، ماست ترش و ...

4. پرهیز از خوردن غذاهای شور، تلخ و تند و تیز

5. مصرف غذاهای کنسروی و مانده در این فصل حتی از فصول دیگر هم مضرتر است.

6. محدود کردن خوردنی ها و آشامیدنی های با طبع گرم و به ویژه با طبع گرم و تر

7. پرهیز از غذاهای فست فودی

8. پرهیز از مرسومات تغذیه ای امروزی در بهار مانند آجیل های بوداده؛ شیرینی های قنادی؛ شکلات و کاکائو و ...؛ انواع پلوها و چلوها با خورش های گوشتی و کباب ها و ... که همه در جهت بدتر شدن اوضاع بهاری بدن عمل می کنند.

نخوردن شیرینی
بایدهای رژیم غذایی در بهار

1. کم کردن مقدار غذا زیرا پرخوری همیشه ضرر دارد و در بهار این ضرر دو چندان است

2. افزایش مصرف غذاهایی مثل میوه ها، سبزیجات، سالادهای ساده، آش ها و شورباها و سوپ های مناسب. البته باید توجه داشت که اگر با خوردن میوه ای دچار خشکی دهان، نفخ، آروغ و مانند آن شدید، مصرف آن را ادامه نداده و از میوه ها و سبزی هایی استفاده کنید که با مصرف آنها، احساس نشاط و سبکی می کنید.

3. استفاده از غذاهایی با طبع سرد، تا رقّت اخلاط را تعدیل و حرکت آنها را کند کنند.

4- خوردن آش های طبی که در گذشته بسیار مرسوم بوده است. این آش ها در مناطق مختلف دستور پخت متفاوتی دارند که معمولا موجب ایجاد لینت مزاج می شده است. ترکیبات ساده آش های طبی معمولا ساده، بدون گوشت و حاوی چاشنی های مناسب برای فرونشاندن گرمای بدن هستند. سبزیجات خودرو که در فصل بهار در مناطق مختلف رشد می کنند در این نوع آش ها استفاده می شود زیرا به اعتقاد اهل نظر، این سبزیجات نقش مهمی در کنترل مشکلات فصل بهار دارند.

غذای فصل بهار
برخی از خوراکی های مناسب در فصل بهار :

 یکی از بهترین خوراکی هایی که با مزاج بهار سازگار است، کاهو سکنجبین و آش های ساده و رقیقی است که از برنج و سبزیجات تهیه می شود. شربت خیار و سکنجبین، شربت لیمو، شربت زرشک و نارنج از نوشیدنی های مناسب در فصل بهار است. البته افرادی که به مشکلات معده و یا سوء مزاج سرد مبتلا هستند باید در مصرف این نوشیدنی ها احتیاط کنند.

- نوشیدنی ها و رب های خنک و فرونشاننده گرما مانند :شربت ریواس، شربت آبغوره، شربت رب انار، سکنجبین، ماءالشعیر طبی، آب گیاهان و سبزی های صحرایی بهاری به ویژه اگر مخلوطی از چند تای آنها باشد.

در فصل بهار بهتر است ادویه ها و مصرف گوشت را کمتر کنید.

- غذاهایی مانند بورانی اسفناج، بورانی شبدر و یونجه، آش شبدر و قره قروت؛ چلو گشنیز با گوشت جوجه خروس محلی که برای کودکان در این فصل بسیار مناسب است زیرا گوشت جوجه خروس لطیف و زودهضم است و فضولات کمی به جای می گذارد.

- حبوبات با طبع خنک مانند ماش، نخود فرنگی و جو.

- عرق های گیاهی مثل عرق بید، عرق خطمی، عرق خطمی، مخلوط مساوی عرق های شاه تره و کاسنی. در فصل بهار می توان از این عرقیات به عنوان آب آشامیدنی استفاده کرد.

خوردن عرق گیاهی
منظور از تری و خشکی غذا چیست؟

برخی از مواد غذایی و نوشیدنی ها دارای مزاج تر هستند یعنی مصرف بیش از اندازه آنها باعث ایجاد رطوبت در بدن می شود. هر نوع خوردنی و نوشیدنی که خصوصیاتی مانند آب داشته باشد یعنی بی طعم، بی بو و بی رنگ باشد دارای مزاج تر است. مزاج خشک خصوصیات مقابل مزاج تر را دارد و خوراکی ها و تنقلات با این ویژگی، حالت خشکی در بدن بویژه پوست یا مخاط ها ایجاد می کند و همچنین موجب عوارضی مانند یبوست، گاهی خشونت و انعطاف ناپذیری فرد می شود.
طبع و مزاج میوه ، تنقلات شیرین و مغزهای آجیلی
طبع و مزاج میوه ها

در طول دوران رشد میوه ها، مزاج آنها تغییر می کند و متناسب با زمان چیده شدن آنها، مزاج و آثار آنها متفاوت خواهد بود. هر چه میوه ها رسیده تر باشند مزاج آنها به سمت گرمی و اعتدال پیش می رود. با توجه به مزه میوه ها می توان مزاج آنها را تشخیص داد. میوه های شیرین طبع گرمی دارند و مزاج میوه های آبکی و ترش، به سردی گرایش دارد. با توجه به اینکه در فصل بهار و ایام نوروز، تنقلات و گرمی جات بیشتری استفاده می شود باید مصرف میوه های با طبع سرد را در اولویت قرار داد.

البته اگر در مصرف گرمی جات اعتدال رعایت شود، استفاده از میوه هایی با طعم شیرین به دلیل مغذی تر بودن آنها توصیه می شود. طعم ها تایر دارویی دارند که می توانند مزاج را تغییر دهند. بهتر است در پذیرایی های نوروز در مصرف میوه ها زیاده روی نشود زیرا منجر به بروز مشکلات گوارشی و برخی از انواع آن محرک و تشدید کننده علائم حساسیتی می شود. همچنین خوردن میوه با فاصله کم از غذا مخصوصا در فصل بهار منجر به بروز عوارضی مانند اسهال و استفراغ می شود.

مزاج میوه ها
طبع و مزاج تنقلات شیرین

یکی از نشانه های وجود گرمی در غذا، مزه شیرین است اما مصرف تنقلات شیرین لزوما منجر به گرم شدن بدن نمی شود و به مزاج افراد بستگی دارد. خوردن مداوم شیرینی ها موجب غلیظ شدن خون می شود و به علت اختلال در سیستم خونرسانی به اندام های مختلف، باعث سرد شدن بدن می شود. البته تمام شیرینی ها این خاصیت را ندارند و متناسب با ترکیبات و غلظت مواد شیرین در آنها، باعث ایجاد خصوصیات مزاجی مختلف در افراد با مزاج های متفاوت می شود.
مزاج مختلف مغزهای آجیلی

این که همیشه می گویند مغزهای آجیلی دارای مزاج گرم هستند درست نیست. در میان مغزهای آجیل، بادام هندی، پسته، گردو، بادام درختی، تخمخ آفتاب گردان، نخودچی و چلغوز دارای مزاج گرم می باشند اما مزاج تخم کدو و هندوانه سرد است برای رعایت اعتدال مزاج از هر کدام باید در اندازه مناسب استفاده شود. مصرف بیش از اندازه یک نوع آجیل برای بدن ضرر دارد. البته باید توجه داشت که شور کردن انواع مغزهای آجیل، باعث می شود که مزاج آنها به سمت گرمی و خشکی گرایش پیدا می کند.

مزاج آجیل ها
یک روش مناسب برای پیشگیری از آلرژی ها

برخی از افراد با آغاز فصل بهار دچار آلرژی های فصلی و حساسیت می شوند که می توان با رعایت نکاتی که بدان ها آشاره شد از ابتلا به این عارضه جلوگیری نمود. این افراد می توانند از رژیم غذایی استفاده از ماءالشعیر طبی به مدت 3 روز از ابتلا به آلرژی ها و حساسیت های فصل بهار پیشگیری کنند. ماءالشعیر طبی بدون استفاده از مواد شیمیایی و نگهدارنده به صورت سنتی تهیه می شود. در این 3 روز نباید از هیچ ماده غذایی دیگری استفاده شود و پس از اتمام دوره به مدت چند روز باید سبزیجات پخته شده بدون ادویه و در حجم کم مصرف شود.
در ایام نوروز چه نوع تغذیه ای را باید داشته باشیم ؟

برای جلوگیری از افزایش حجم مواد زائد در بدن، باید از پرخوری و درهم خوری اجتناب کرد. این موضوع تا اندازه ای دارای اهمیت است که متخصصان طب سنتی اعتقاد دارند که مضرترین چیز برای بدن زمانی است که هنوز غذای قبلی کاملا هضم نشده است اما شخص غذای جدید مصرف می کند.

اگر این درهم خوری و غذا خوردن روی غذای قبلی از غذاهای غلیظی مانند سالاد اولویه، فست فودها، ماکارانی، سیب زمینی، سس مایونز، تخم مرغ آب پز، کله پاچه، حلوا و .... باشد، باعث بروز بیماری هایی مانند نقرس، سنگ کلیه، درد مفاصل و اغلب بیماری های بلغمی و سوداوی خواهد شد.
در فصل بهار به خصوص ایام عید چه غذاهایی نباید مصرف شوند ؟

در ایام عید و فصل بهار نباید غذاهای گرم و تر، گوشت ها، شیرینی ها و ادویه تند و تیز و نیز ترشی ها را بیش از اندازه مصرف نمود زیرا که این مواد غذایی باعث تشدید عوارضی همچون درد مفاصل، دردهای نقرسی و بسیاری از بیماری های بلغمی و سوداوی می شود.

شیرینی ها
نحوه تشخیص مزاج خوراکی ها

هر گاه پس از مصرف غذا، تنقلات یا استفاده موضعی از ماده ای، شخص دچار افزایش حرارت بدن، احساس داغی، ازدیاد جنب و جوش و حرکات بدنی، افزایش سرعت تکلم یا تسریع فرآیندهای فکری و روانی شود، گفته می شود که این مواد غذایی دارای مزاج گرم است. همچنین اگر شخص پس از خوردن یا آشامیدن غذاها دچار رخوت، سردی بدن، خستگی، خواب آلودگی، در خود فرو رفتن، عدم تحرک، کاهش گیرایی و حافظه شود به این معنی است که شخص در خوردن غذاها و نوشیدنی های با مزاج سرد، زیاده روی کرده است.

مزاج خوراکی ها
رژیم غذایی برای بیماران دچار کبد چرب، چربی خون بالا و پرفشاری خون

افراد مبتلا به کبد چرب، چربی بالای خون و پر فشاری خون باید تا حد امکان مصرف غذاهای فریزری و بسته بندی شده، گوشت گاو و گوساله، سس مایونز، حلیم، کله پاچه، کنسروها، سیب زمینی و تخم مرغ آب پز، نان فطیر و خوب پخته نشده را کاهش دهند. همچنین باید توجه کرد که مصرف زیاد مواد شیرین و شور تا حدی که تشنگی شدیدی ایجاد می کند و سپس مصرف آب یا دوغ یا نوشابه یخی به کبد بسیار آسیب می زند و به تدریج با تکرار این عادت اشتباه، کبد چرب شده و فرد دچار سیروز کبدی می شود.

بنابراین باید از نوشیدن آب و مایعات به ویژه سرد و گاز دار بلافاصله بعد از غذا خودداری شود. گاه با مصرف آب یخ نیز عطش برطرف نمی شود که عطش کاذب نامیده می شود و معمولا پس از خوردن غذاهای دیرهضم و غلیظ ایجاد می شود. با نوشیدن یک لیوان شربت عسل گرم به صورت جرعه جرعه می توان این نوع عطش را برطرف نمود. علاوه بر این نوشیدن یک لیوان دم کرده دارچین یا زنجبیل در دفع ماده ایجادکننده عطش کاذب از معده بسیار موثر است.
رفع خشکی و گرمی مزاج در بهار

برای تمام مزاج ها و مخصوصا افراد گرم مزاج که در مصرف شیرینی و آجیل زیاده روی کرده اند خوردن کاهو و سکنجبین توصیه می شود. کاهو به دلیل داشتن رطوبت و مزاج تر و سکنجبین به سبب داشتن مزاج معتدل رو به خنک، یکی از مفیدترین مواد غذایی در فصل بهار و تابستان است که در طب سنتی توصیه می شود. کاهو سکنجبین برای اعتدال مزاج و رفع گرمی، خشکی و حرارت بدن بسیار مفید است و یکی از صفرابرهای خوب محسوب می شود. سکنجبین های امروزی از قند و شکر تهیه می شود اما در گذشته برای تهیه آن از عسل استفاده می کردند. شکر و عسل مزاج گرم و سرکه دارای طبع سردی است.

اگر سکنجبین زیاد ترش و یا شیرین نباشد دارای طبع معتدل رو به خنکی دارد که مصرف آن بعد از خوردن گرمی جات برای بیشتر افراد مناسب است. هر چقدر که میزان سرکه در آن زیاد باشد دارای طعم ملس با مزاج تقریبا خنکی است که مصرف آن برای فصول گرم یا مناطق گرم و افراد با مزاج گرم مناسب است. اما اگر در تهیه سکنجبین از شکر بیشتری استفاده شود برای افراد با مزاج سرد مناسب می باشد.