مصطفی عبدالهی – دولت در تدوین لایحه برنامه هفتم توسعه، شگفتانه‌های بسیاری برای کارگران و کارمندان پیشنهاد کرده است که نه تنها فاصله آن‌ها را با تحقق رویای پایان خدمت و رسیدن به دوران بازنشستگی زیاد می‌کند، بلکه با توجه به تغییر شیوه محاسبه مستمری، محدودکردن چتر حمایت از کارگران بدون کارفرما و کاهش معافیت بیمه سهم کارفرمایی، انگیزه‌ها برای ورود به کار و جذب نیروی کار را هم کاهش خواهد داد.

ما در این گزارش، برخی مواد این لایحه را بررسی کرده‌ایم. بازنشستگی، هر سال 6 ماه دورتر  می شود ماده 66 لایحه برنامه هفتم توسعه به موضوع مهم سن و سابقه مورد قبول برای بازنشسته شدن پرداخته که دارای نکات و تبصره های متعددی است. اولین تغییر پیشنهادی، افزایش سن و سابقه در تمامی سازمان ها و صندوق های بازنشستگی است و قرار است در طول برنامه هفتم، به ازای هر سال، شش ماه به آن اضافه شود. یعنی اگر هم‌اکنون حداقل سابقه قابل قبول برای بازنشسته شدن در یک صندوق، 25 سال است از سال تصویب برنامه هفتم، هر سال شش ماه به آن اضافه می شود و در پایان برنامه (طی 5 سال) به 27.5 سال خواهد رسید. درباره سن بازنشستگی هم اگر در یک صندوق، حداقل 50 سال سن قابل قبول باشد، تا پایان سال پنجم اجرای برنامه هفتم، این حداقل سن به 52.5 سال خواهد رسید. بازنشستگی زیر 53 سال ممنوع! البته مثال بالا درباره بسیاری از کارمندان، کارگران و شاغلان لشکری صدق نمی کند؛ چراکه تبصره 2 ماده 66 لایحه، تصریح کرده است در مورد صندوق هایی که حداقل سن بازنشستگی در آن‌ها تعیین نشده، باید حداقل سن 53 سال لحاظ شود، آن هم در سال اول برنامه! این یعنی طبق آن‌چه در لایحه آمده، احتمالا سال به سال، شش ماه به این حداقل سن هم اضافه خواهد شد و تا پایان بازه پنج ساله اجرای برنامه هفتم، دیگر بازنشستگی زیر 55 سال نخواهیم داشت. البته درباره بانوان این تبصره پیش‌بینی شده است که اگر از زمان لازم‌الاجرا شدن قانون خانواده و جمعیت (مصوب 1400)، صاحب فرزند شده باشند یا بشوند، به ازای هر فرزند از یک سال کاهش سن بازنشستگی برخوردار می شوند و برای فرزند سوم و بیشتر، یک و نیم سال کاهش به ازای هر فرزند شامل حالشان خواهد شد. حداکثر سن خدمت چقدر می شود؟ درباره حداکثر سن بازنشستگی هم یک سقف تعیین شده است که البته به نظر نمی رسد چندان محل بحث و مطالبه گسترده باشد. لایحه برنامه هفتم برای افرادی که در دستگاه های اجرایی مشغول به کار هستند و مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر دارند، این تبصره را پیش‌بینی کرده  که با وجود داشتن شرایط بازنشستگی، در صورت تمایل می توانند مشروط به این‌که سن‌شان بیشتر از 65 سال نباشد، به کار خود ادامه دهند. البته اعضای هیئت علمی دانشگاه ها و قضات هم تابع ضوابط و مقررات اختصاصی مجموعه خود خواهند بود. جفای بزرگ به کارگران مشاغل سخت اما این لایحه در حق کارگران مشاغل سخت، یک جفای بزرگ کرده است؛ گروه هایی همچون کارگران معدن، کارگران شاغل در نقاط مرتفع، آتش‌نشانان، خبرنگاران، کارگران واحدهای کار با مواد شیمیایی، کارگران شاغل در مخازن بسته، مکان‌های پر ارتعاش و... . این گروه از کارگران که به دلیل سختی کار، امکان بازنشستگی با 20 سال سابقه کار پیوسته را داشتند، حالا باید شرط حداقل سن را هم داشته باشند؛ 50 سال برای مردان و 45 سال برای زنان، شرطی که تقریبا مزیت حمایت اول را هم بی‌اثر می کند. دلیلش هم با یک مثال روشن می شود: اگر یک کارگر معدن در 25سالگی مشغول به کار شده و سختی کار را به امید بازنشسته شدن در 45 سالگی تحمل کرده باشد، دیگر باید این رویا را فراموش کند؛ چرا که در صورت تصویب این لایحه، تا قبل از 50 سالگی امکان بازنشسته شدن نخواهد داشت.

تغییر شیوه محاسبه مستمری بازنشستگی لایحه برنامه هفتم توسعه یک شگفتی دیگر هم دارد و طبق ماده 67 آن، ملاک تعیین متوسط حقوق برای ضرب کردن سنوات پرداخت بیمه و مشخص شدن مستمری بازنشستگی تغییر خواهد کرد.  هم‌اکنون اکثر صندوق ها، متوسط حقوق و دستمزد را بر اساس میانگین حقوق دریافتی دوسال آخر خدمت محاسبه می کنند اما در این لایحه پیشنهاد شده، به جای «دو سال»، متوسط حقوق «پنج سال» آخر ملاک قرار بگیرد. البته این‌جا هم یک عبارت ریاضی‌طور به عنوان تبصره در نظر گرفته شده است که از افزایش میانگین حاصل از محاسبات فنی صندوق ها حکایت دارد: «معادل یک دوم جمع قدر مطلق درصد افزایش ضریب سالانه حقوق یا دستمزد طی سه سال آخر، به حقوق یا مستمری محاسبه شده فوق اضافه می شود». و شگفتی های دیگر اشتباه نکنید؛ این لایحه باز هم برایمان شگفتانه دارد. طبق ماده 68 لایحه، از زمان ابلاغ این قانون، دوران تحصیل و کارآموزی به صورت تعهد خدمت یا آموزش بدو خدمت قبل از استخدام یا ماموریت آموزشی حین خدمت که منجر به اخذ مدرک تحصیلی رسمی برای کارمندان دستگاه های اجرایی شود، جزو سابقه خدمت بازنشستگی محاسبه نخواهد شد. درباره موارد قبل از ابلاغ این قانون هم، تنها در صورت پرداخت کامل کسور بازنشستگی حق بیمه توسط بیمه شده یا دستگاه اجرایی، امکان محاسبه آن جزو سوابق خدمت وجود دارد. کم شدن سایه حمایت از کارگران بدون کارفرما غافلگیری دیگر این‌که، قرار است به مرور چتر حمایتی دولت بر سر کارگران بدون کارفرما هم بسته‌تر شود. طبق ماده 69 این لایحه، در هر سال معافیت بیمه ای 10 درصد از این کارگران، از جمله قالی‌بافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع دستی شناسنامه‌دار، با شرط استطاعت مالی حذف خواهد شد و در ازای آن، فقط معادل 50 درصد از تعداد حذف‌شدگان، از جمعیت پشت نوبتی ها مشمول جدید این معافیت خواهند شد.     معافیت سهم کارفرمایی هم کم می شود برنامه هفتم توسعه قرار است ضربه دیگری هم برای حوزه کارگری داشته باشد. اگرچه تاکنون و طبق قانون، کارفرمایان از معافیت 20 درصدی سهم کارفرمایی حق بیمه تا 5 کارگر برخوردار بودند و این معافیت، انگیزه‌ای برای جذب نیروی کار بیشتر بود اما طبق لایحه پیشنهادی قرار است سال به سال یک درصد از این معافیت کاسته شود و در نهایت میزان آن به 15 درصد برسد. ما می دانیم اما ... این را می دانیم که میانگین سن بازنشستگی در صندوق بازنشستگی کشور و تامین اجتماعی به 51 و 56 سال رسیده است، این را هم می دانیم که صندوق های بازنشستگی با مشکلات متعدد در تامین منابع و هزینه ها مواجه‌اند، اما این را هم می دانیم که جبران عقب ماندگی ها و مشکلات صندوق ها با اجحاف در حق کارمند و کارگر، رنگ و بویی از عدالت ندارد. هرچند برخی مسئولان این شیوه حل مشکل صندوق ها و افزایش سن بازنشستگی را یک الگوی جهانی می دانند، اما خوب است در این مورد هم، مثل خیلی از موضوعاتی که از نگاه آن‌ها قیاس کردن ما با دیگر کشورها منطقی نیست، دست از استناد و اتکا به تجربیات جهانی بردارند و حرفشان را دو تا نکنند!

   امیدوار  به اصلاح لایحه در مجلس نماینده کانون عالی انجمن های صنفی کارگران در شورای عالی کار به خراسان می گوید: متاسفانه دولت در تدوین لایحه هایی که بعضا مرتبط با حوزه کارگری است، در ابتدا شنونده صحبت‌های نمایندگان کارگران نیست و دریافت نظرات و پیشنهادها را به زمان بررسی لایحه در مجلس موکول می کند. «هادی ابوی» می افزاید: درباره تغییر سن و سابقه بازنشستگی هم نکات متعددی وجود دارد و مهم‌ترین حرف ما این است که نمی شود کارگری که با یک شرایط و قرارداد مشخص تحت پوشش تامین اجتماعی قرار گرفته، حالا یک باره و بدون رضایت خودش، با شرایط جدیدی برای بازنشستگی مثل پلکانی شدن سن و سابقه مجاز مواجه شود. ابوی تصریح می کند: نمایندگان جامعه کارگری حتما دغدغه‌هایشان را از طریق رایزنی با کمیسیون های تخصصی مجلس پیگیری خواهند کرد و امیدواریم لایحه برنامه هفتم، به شکل فعلی تصویب نشود.