کارگر آنلاین: ششمین نشست از سلسه نشست‌های «نشانه؛ ادبیات داستانی در آینه دفاع‌مقدس»، جمعه (چهارم مهر ماه) با موضوع «نسبت ادبیات داستانی با رسانه‌ها» با حضور قاسمعلی فراست (نویسنده) و حمید محمدی محمدی (نویسنده، روزنامه‌نگار و مدیر گروه فرهنگ خبرگزاری فارس) با دبیری احسان رضایی (داستان‌نویس، پژوهشگر، منتقد ادبی و خبرنگار حوزه‌ٔ کتاب) از سوی مؤسسه خانه‌کتاب و ادبیات ایران در نمایشگاه ملی دستاوردهای دفاع مقدس و مقاومت برگزار شد.
رسانه، پل بین نویسنده و مردم است
در ابتدا این نشست، احسان رضایی که به عنوان دبیر در این برنامه حضور داشت، با بیان اینکه در چرخه نشر کتاب مراحل مختلفی همچون نگارش، تولید، طراحی، فروش، تبلیغ، نقد، بررسی کتاب و تبدیل کتاب به محصولات دیگر وجود دارد، گفت: در این چرخه، نقش رسانه‌ها بسیار پُررنگ و مهم است. در تبلیغ، نقد و ارزیابی، اقتباس و… نقش رسانه‌ها از اهمیت برخوردار می‌شود. در این زمینه، برخورد رسانه‌ها با آثار شما چگونه بود؟ آیا از انعکاس، پوشش‌خبری و نقد و بررسی آثارتان راضی بودید؟
قاسمعلی فراست در پاسخ به این سوال گفت: در بحث رسانه دو موضوع مورد بحث قرار می‌گیرد؛ موضوع اول اینکه برخورد رسانه با ادبیات به ویژه ادبیات جنگ چگونه است و موضوع دوم برخورد رسانه با آثار افرادی مانند من است. رسانه اگر به صورت درست عمل کند و کارکرد حرفه‌ای و تخصصی خود را انجام دهد، ادبیات و هنر هر کشوری به مرحله پویاتری می‌رسد و بیشتر در دسترس مردم قرار می‌گیرد. در نتیجه، رسانه همچون آینه‌ای عیب و محاسن اثر نویسنده را به تصویر می‌کشد و به او می‌فهماند. رسانه؛ پلی بین هنرمند (نویسنده) و مردم می‌شود. رسانه در سال‌های اخیر، آنچنان که باید در خدمت ادبیات قرار نگرفته و زبان ادبیات نبود. از این منظر اگر رسانه‌ای به سراغ یک نویسنده رفته به همان اندازه به سراغ نویسندگان دیگر نرفته است. این امر رسانه را از کارکرد اصلی و حرفه‌ای خود دور می‌کند.
رسانه باید کتاب را به دست، زبان و ذهن مردم برساند
این داستان‌نویس، نویسنده، تولید اثر، توزیع و رسانه را چهار رکن ادبیات عنوان کرد و گفت: زمانی که کتابی منتشر می‌شود، از سوی رسانه نقد، بررسی و معرفی می‌شود. گلایه من از رسانه‌ها برای بیان نقایص کتاب نیست بلکه به عنوان رکن چهارم، آنگونه که باید حضور پیدا نمی‌کند. رسانه باید کتاب را به دست، زبان و ذهن مردم برساند و خوبی‌ها، بدی‌ها و ضعف‌های کتاب را برای مردم بیان کند اما این نقش را به خوبی ایفا نکرده است. رسانه‌ها نباید صرفاً آثار و نویسنده آن را مورد توجه قرار دهند؛ تا زمانی که آثار آسیب‌شناسی نشوند کار پیش نمی‌رود. گاهی هم فقط نویسنده مورد توجه قرار می‌گیرد اما رسانه باید آینه‌ای باشد که وقتی نویسنده مقابل آن قرار می‌گیرد نقاط ضعف و قوت آثار خود را در آن ببیند.
فراست تاکید کرد: گلایه شخصی از رسانه‌ها ندارم بلکه گلایه من اجتماعی است. اگر رسانه‌ها به نقش حرفه‌ای خود عمل کرده بودند ادبیات کشور ما وضع و مخاطبان بهتر و بیشتری داشت. ورزش در کشور ما به یک مساله بزرگ اجتماعی تبدیل شده است و برای آن شبکه‌های رادیویی، تلویزیونی و مجله‌های اختصاصی در نظر گرفته شده است اما ادبیات کجای رسانه قرار دارد. ورزش برای جسم بشر و جوانان مفید است اما باید به فکر روح جوانان نیز باشیم چرا که ادبیات به روح ما غنا می‌بخشد.
در ادامه، رضایی گفت: نگاه شما به وضعیت پرداخت آثار ادبی به طور عمومی و ویژه دفاع‌مقدس در رسانه‌ها چیست؟
حمید محمدی محمدی گفت: با نگاه به رسانه‌ها از همان دهه ۶۰ می‌بینیم که در روزنامه جمهوری اسلامی، به طور ثابت روزانه دو صفحه به جنگ و جبهه اختصاص داشت و رسانه‌های دیگر نیز هفته‌ای بیش از ۵ تا ۶ صفحه به موضوع دفاع‌مقدس می‌پرداختند. در نتیجه، نویسنده‌ها فضای خوبی در رسانه‌ها داشتند. هم اکنون نیز، نویسندگان دفاع‌مقدس در پربیننده‌ترین برنامه تلویزیونی حضور پیدا کرده‌اند و در برنامه «کتاب باز» کتاب‌های دفاع‌مقدس معرفی می‌شوند. معتقدم نباید برای هر حوزه‌ای رسانه تأسیس کنیم اما تصور می‌کنم در رسانه خلأ منتقد داریم. در کنار آن، کسانی که در رسانه‌ها به معرفی کتاب می‌پردازند، زیاد هستند.
محمدی ادامه داد: انتقاد و گلایه آقای فراست نسبت به نظریه‌پردازی و تبیین مفاهیمی است که در رمان‌ها و ادبیات دفاع‌مقدس وجود دارد. در بخش معرفی کتاب، رسانه‌ها کار خود را به درستی انجام می‌دهند. در رسانه‌هایی مانند خبرگزاری مهر، خبرگزاری ایسنا، خبرگزاری فارس، خبرگزاری ایرنا و… به صورت دائم نه فقط در ایام هفته دفاع‌مقدس، بلکه در طول سال درباره آثار مرتبط با دفاع‌مقدس معرفی و بررسی صورت می‌گیرد.
مدیر گروه فرهنگ خبرگزاری فارس عنوان کرد: از سال ۱۳۹۷ به بعد، با رشد فزاینده‌ای از آثار دفاع مقدس رو به رو شده‌ایم که در رسانه‌ها معرفی می‌شوند. در کنار آثار دفاع مقدس، باید آثار مرتبط با مدافعان حرم را ببینیم. در چند سال اخیر، جلسات نقد و بررسی به دلیل جا به جا شدن و انتقال خاطرات مدافعان حرم و نشر در فضای مجازی زیاد شده است که به رسانه‌ها در این زمینه کمک می‌کنند.
رسانه می‌تواند جریان‌سازی کند
رضایی در ادامه این نشست، نظر محمدی را درباره نقش رسانه‌ها در دیده شدن کتاب پرسید و او در پاسخ به این سوال گفت: در سال‌های اخیر، کتاب‌هایی در حوزه دفاع‌مقدس داشتیم که مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته‌اند، مانند کتاب‌های سوره مهر. در نیمه دوم دهه هشتاد و نیمه اول دهه نود در مورد تعدادی از آثار ناشرانی همچون سوره مهر، شهید کاظمی، بعثت ۲۷، روایت فتح و…جلسات نقد و بررسی برگزار شد و نشان می‌دهد حمایت رسانه‌ای خوبی از این آثار صورت گرفته است. کتاب‌هایی که در سال‌های دور، رسانه نسب به آن کم‌توجه بوده مانند کتاب «نخل‌های بی‌سر» به این دلیل است که یا سن فعالان رسانه‌ای حاضر در رسانه‌ها قد نمی‌دهد یا این کتاب‌ها دیگر در دسترس نیستند و درباره آنها کمتر صحبت شده است.
در ادامه، فراست عنوان کرد: رسانه آنچنان که باید سهم خود را ادا نکرده است؛ رسانه می‌تواند جریان‌سازی کند. کتاب‌هایی که رسانه به آنها پرداخته دو دسته هستند؛ یک دسته کتاب‌هایی هستند که بر آنها تقریظ شده است؛ در این صورت رسانه نمی‌تواند نسبت به تقریظی که از سوی بالاترین مقام کشور نوشته شده بی‌تفاوت باشد. رسانه باید بتواند نویسنده جدیدی را کشف کند و او را معرفی کند اما این اتفاق در رسانه‌های ما به ندرت رخ می‌دهد.
رضایی در ادامه این برنامه بیان کرد: رسانه‌ها در حوزه مرور و معرفی کتاب، فعال ظاهر شده‌اند. بر اساس کتاب «چگونه مرور کتاب بنویسیم» برای معرفی کتاب باید به دو نکته؛ کتاب چه دارد و چه ندارد و برای چه کسانی مفید است، توجه کرد. آیا مرور کتاب می‌تواند بازار کتاب را تغییر دهد؟
محمدی در پاسخ به این سوال گفت: افراد صاحب‌نظری داریم که در حوزه دفاع‌مقدس کار روزنامه‌نگاری انجام داده‌اند خیلی از نوشته‌هایی که اسم آنها را مرور و معرفی کتاب می‌گذاریم نتوانسته‌اند به بازار کتاب جهت دهند. در حوزه ادبیات، حمید داود آبادی، محمدعلی صمدی و … در فضای رسانه‌ای ما قلم زده‌اند و کار کردند؛ بنابراین دست رسانه‌ها خیلی خالی نبوده اما به افراد بیشتری در این حوزه نیاز دارد.
رضایی در ادامه این سوال را مطرح کرد که چرا ناشران، تمایل زیادی به هزینه‌کردن در بخش تبلیغات ندارند؟ آیا موافق این کمبود هستید؟
رسانه‌ها وظیفه‌مند در مقابل کتاب عمل می‌کنند
فراست در پاسخ به این سوال گفت: اگر ما کتاب را فقط معرفی کنیم و به اطلاع مردم برسانیم به ویژه به موضوع آن بپردازیم شاید نیازی به سرمایه‌گذاری تبلیغی هم نداشته باشد. اگر برای تبلیغ کتاب، سرمایه‌گذاری کنیم ایثارگری کرده‌ایم و حق کتاب را بیشتر ادا کرده‌ایم. به نظر من اگر مردم از انتشار کتاب با خبر شوند، به خواندن آن عادت می‌کنند چرا که اگر کسی اثر کتابخوانی را بفهمد، خودش به دنبال کتاب می‌رود. بنابراین رسانه باید دست نویسنده را در دست مخاطب بگذارد و به دنبال آن، مخاطب خودش به دنبال کتاب می‌رود. در این زمینه رسانه‌ها باید حرفه‌ای‌تر عمل کنند. رسانه‌ها عاشقانه به کتاب نپرداخته‌اند بلکه وظیفه‌مند در مقابل آن عمل می‌کنند.
محمدی بیان کرد: نقش انجمن‌ها و تشکل‌های ادبی را به عنوان حلقه واسط بین رسانه و نویسنده نباید نادیده بگیریم. از این جهت که پاسخگویی به مطالبات رسانه‌ها می‌تواند از طریق این انجمن‌ها صورت بگیرد. از طرفی، ارتباط نویسنده‌ها با رسانه‌ها محدودتر شده است.
کارگردان‌های ما دلشان می‌خواهد فکر و اندیشه خودشان را بسازند
رضایی در ادامه این نشست اظهار کرد: مسعود کیمیایی علاقه‌مند بود از کتاب «نخل‌های بی‌سر» اقتباس داشته باشد. تعدادی از کارگردان‌های ما کتاب‌خوان هستند اما زمانی که به سمت تولید محصول سینمایی یا تلویزیونی می‌رویم کتاب سهمی در آنجا ندارد و ترجیح می‌دهند با فیلم‌نامه‌نویس خودشان کار کنند. در نتیجه گاهی به دلیل مراجعه‌نکردن به آثار مکتوب دچار اشتباهاتی می‌شوند. چرا این پیوند به درستی شکل نگرفته است؟
فراست در پاسخ به این سوال گفت: کارگردان‌های ما دلشان می‌خواهد فکر و اندیشه خودشان را بسازند. در صورتی که می‌بینیم آثاری که بر اساس رمان‌ها و داستان‌های مطرح دنیا و ایران به فیلم تبدیل شده‌اند مورد توجه قرار گرفته‌اند. سینماگران مؤلف، حاضر نیستند فیلم‌نامه‌ای که نوشته‌اند به یک نویسنده بدهند تا گفت و گوی‌های فیلم‌نامه را اصلاح کند.
فراست در پایان گفت: باور کنیم یک قسمت از ادبیات هر کشوری را رسانه‌ها تعیین می‌کنند که در چه پایه‌ای باشد. رسانه می‌تواند بار نویسنده را کمتر کند و مردم را با ادبیات آشنا و مزه ادبیات را بیشتر به آنها بچشاند.