بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، یک بیماری ویروسی است که شیوع آن می‌تواند سبب بروز تلفات گسترده در میان پرندگان شود. به طور کلی، سه تیپ ویروس آنفلوانزا (نوع A، B و C) وجود دارد اما تنها نوع A این ویروس ، زئونوز (مشترک میان انسان و حیوان) است.

تیپ A آنفلوانزا بیماری، خود ۱۳۵ تحت تیپ یا زیر تیپ دارد که از این میان دو زیر تیپ H۵ و H۷ فوق حاد بوده و بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را ایجاد می‌کند. این تیپ علاوه بر طیور و ماکیان می‌تواند سایر حیوانات از جمله خوک، اسب و همچنین انسان را نیز درگیر کند.

مخازن بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان

پرندگان وحشی و آبزی، که در فصل سرما از قطب و از طریق کشورهایی مانند روسیه به مناطق گرم‌تر جهان مهاجرت می‌کنند، به عنوان مخازن این بیماری شناخته شده و می‌توانند بدون نشان دادن علائم، باعث انتقال بیماری به حیوانات و یا حتی انسان‌ها شوند بنابراین شیوع این بیماری در فصل سرما از سایر زمان‌ها بیشتر است.

باید توجه داشت که اگرچه این پرندگان خود نیز تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرند اما می‌توانند بدون نشان دادن علائم برخی از پرندگان حساس نظیر مرغ و خروس، بوقلمون، مرغ شاخدار، پرندگان زینتی، پرندگان وحشی و شترمرغ را درگیر و آلوده کرده و باعث تلفات آن‌ها شوند.

اهمیت کنترل بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان

کنترل این بیماری از دو حیث حائز اهمیت است. اول تلفات قابل توجهی که می‌تواند به پرورشگاه‌های صنعتی طیور وارد و ضمن ثبت خسارت و هزینه قابل توجه برای پرورش دهندگان، تولید و عرضه مواد غذایی مرتبط مانند مرغ و تخم مرغ را با مشکل رو به رو کند.

نکته قابل توجه دوم، قابلیت سرایت این بیماری به انسان و احتمال مرگ پس از ابتلاء به آن است. بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، جزو بیماری‌های زئونوز (مشترک میان انسان و حیوان) بوده و با توجه به منشأ ویروسی بیماری، می‌تواند به سرعت جامعه انسانی را آلوده و سبب مرگ تعداد قابل توجهی از مردم شود.

موارد مذکور باعث شده تا سازمان دامپزشکی کشور به عنوان متولی کنترل این بیماری با همراهی ارگان‌ها و دستگاه‌های متولی در سایر حوزه‌ها به صورت مستمر اقدام به رصد و پایش این بیماری در کشور کند.

در حال حاضر با توجه به مشاهده چندین کانون شیوع بیماری آنفلوانزا در کشورهای مختلفی نظیر ژاپن، قزاقستان و افغانستان در چند ماه اخیر، احتمال شیوع این بیماری این در ایران نیز افزایش یافته است و در صورتی که اقدامات پیشگیرانه به صورت کامل در کشور اجرا نشود، شیوع بیماری می‌تواند خسارت‌های قابل توجهی به بار آورد.

در همین خصوص محمدباقر مقدس، مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در ایران، با اشاره به انواع این بیماری اظهار کرد: بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان بیماری بسیار کشنده و خطرناکی است که کنترل آن، از بعد خسارت‌های انسانی و ایجاد خسارت‌های سنگین به مرغداری‌ها و طیور صنعتی حائز اهمیت است.

وی افزود: آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان هر چند سال یک بار به صورت یک موج بیماری، در دنیا ظهور پیدا می‌کند. پیش از این گفته می‌شد این موج هر ۸ سال یک بار ظهور می‌کند که بعداً به موج‌های شش ساله و چهارساله تبدیل شد. اکنون چندسالی است که این بیماری به صورت پیوسته وجود دارد و شیوع آن قطع نشده است.

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، تصریح کرد: مخزن این بیماری پرندگانی هستند که در فصل گرم سال در قطب ساکن می‌شوند و در فصل سرد سال به کشورهای مختلف مهاجرت می‌کنند. ایران نیز به دلیل نزدیکی به دریا و وجود رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، پذیرای گروهی از این پرندگان است.

مقدس افزود: برای این پرندگان معمولاً پنج خط سیر از قطب به پنج نقطه دنیا دارند، که یکی از این مسیرها نیز از سمت ایران می‌گذرد. این پرندگان می‌توانند پرندگان بومی و یا وحشی مقیم در کشورهای مختلف را به بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان آلوده کنند

وی خاطرنشان کرد: حتی شکار این پرندگان نیز می‌تواند بیماری را به انسان منتقل کند. دسترسی این پرندگان به استخرهای مرغداری‌ها و پروشگاه‌های طیور نیز می‌تواند با جذب این پرندگان، باعث آلوده کردن صنعت طیور شود.

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، اظهار کرد: متأسفانه در سال جاری با فصل سرما که از اواخر شهریور و مهر شروع می‌شود، مهاجرت این پرندگان از قطب آغاز و در نتیجه نشانه‌های بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در جهان نمایان شد. شدت این بیماری در قاره آسیا به اندازه‌ای زیاد است که پیشتر تصور نمی‌شد تا این اندازه همه را درگیر کند. در واقع به دلیل اینکه موج پیشین تازه رفته بود، تصور نمی‌شد ادامه‌دار باشد.

کشورهای درگیر آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان

مقدس ادامه داد: اخیراً در اروپا، ژاپن، انگلستان، هلند، روسیه و قزاقستان، دانمارک، آلمان و کره جنوبی شیوع این بیماری را گزارش شده است. افغانستان نیز چند ماه گذشته درگیر این بیماری بود اما اکنون کانون جدیدی را شناسایی نکرده است.

اقدامات انجام شده برای مقابله با شیوع آنفلوآنزای فوق حاد

وی اظهار کرد: اقدامات پیشگیرانه ما از دو ماه پیش آغاز شده است. اطلاع رسانی، آموزش، هماهنگی با نیروی انتظامی برای کنترل خودروها و محیط زیست برای پایش تالاب‌ها، انجام شده است.

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، ادامه داد: ستادهای استانی آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان به ریاست استانداران تشکیل شده است. هماهنگی‌های لازم با سازمان راهداری به منظور جلوگیری از حمل‌ونقل غیر مجاز پرندگان بومی و همچنین هماهنگی با اتحادیه‌ها و تشکل‌ها نیز انجام شده است.

آمار صفر ابتلاء به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در کشور

مقدس درباره آخرین آمار شیوع بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در کشور گفت: تاکنون هیچ کانون ابتلاء به این بیماری در کشور گزارش نشده و امیدواریم کانونی نیز نداشته باشیم.

احتمال ابتلای مرغ‌های گوشتی وجود دارد

وی با بیان اینکه مرغ‌های گوشتی به دلیل سن کم و ایمنی بالاتر احتمال کمتری برای ابتلاء به این بیماری وجود دارد. اگر به هر دلیلی ویروس به این پرندگان نیز منتقل شود مجال تکثیری آن‌چنانی پیدا نکرده و پیش از ابتلاء به این بیماری، پرنده جهت کشتار به کشتارگاه منتقل و ذبح می‌شود. از طرفی امنیت زیستی در سالن‌های صنعتی افزایش یافته و سعی شده کاملاً مدار بسته عمل شود. پنجره‌ها باز نیست، گرما و سرما داخلی است و رطوبت، دما و غلظت آمونیاک چک می‌شود بنابراین احتمال ورود ویروس کمتر است.

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، با بیان اینکه احتمال ابتلای واحدهای پرورش مرغ گوشتی به بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان در همه جای دنیا وجود دارد و ایران نیز از این احتمال مستثنی نیست، اظهار کرد: بر اساس آنچه آمار جهانی نشان می‌دهد، احتمال ابتلای مرغ‌های گوشتی به تخم‌گذار یک به ۶۵ است. اگرچه احتمال ابتلای فارم‌های گوشتی منتفی نیست اما این احتمال بسیار کم است. کما اینکه در موج‌های قبلی (سال ۹۵ و ۹۶) که در ایران نیز شیوع یافت، چند فارم گوشتی هم درگیر شدند.

ابتلای طیور تخم‌گذار به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان محتمل‌تر است

مقدس گفت: این در حالی است که طیور تخم گذار از احتمال بیشتری برای ابتلاء به بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان دارد. این گروه از پرندان به این دلیل که معمولاً تا سن بالایی نگهداری می‌شوند (۶۰ یا ۷۰ هفته) احتمال بیشتری برای ابتلاء به این بیماری وجود دارد.

وی افزود: مقاومت این گروه در مقابل آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان بیشتر است. با این حال در علیه این بیماری نیز واکسینه می‌شوند. به علاوه نظارت بر این پرندگان نیز افزایش یافته است.

بوقلمون حساس‌ترین پرنده به آنفلوآنزای فوق حاد طیور

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، درباره بوقلمون و احتمال ابتلای این پرندگان به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان گفت: پرورش بوقلمون اکنون به روش وسیع و صنعتی انجام می‌شود، مانند مرغداری‌ها سالن مخصوص داشته و تحت نظارت قرار دارند.

مقدس خاطرنشان کرد: بوقلمون حساس‌ترین پرنده به آنفلوآنزای فوق حاد است که اگر درگیر بشود تلفات وحشتناکی را تجربه می‌کند. اولویت اول مراقبت‌ها، بوقلمون است. تمامی اقداماتی که برای جلوگیری از ابتلای مرغداری‌ها به آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان انجام شده، برای بوقلمون نیز اعمال شده است.

پرورش صنعتی شترمرغ در ایران نهادینه نشده است

وی درباره شترمرغ نیز اظهار کرد: متأسفانه پرورش صنعتی شترمرغ چندان در کشور نهادینه نشده است. این پرنده، پرنده‌ای با جثه بزرگ و هزینه‌های پرورش و نگهداری بالا است و پرورش آن مانند طیوری همچون مرغ و بوقلمون مقرون به صرفه نیست.

مدیرکل دفتر بهداشت و مدیریت بیماری‌های طیور، زنبور عسل و کرم ابریشم سازمان دامپزشکی کشور، اضافه کرد: نکته قابل توجه درباره شترمرغ در حوزه ویروس و بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان، این است که این پرنده شاید مانند طیور دیگری نظیر مرغ گوشتی و تخم‌گذار نسبت به این بیماری حساس نباشد و تلفات گسترده را تجربه نکند اما می‌تواند به عنوان مخزن ویروس آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان عمل کند و این ویروس را به دیگران انتقال دهد.

به گزارش خبرنگار ایمنا، اگرچه خوشبختانه تاکنون کانونی از این بیماری در کشور شناسایی نشده است، اما این به معنی نبود این بیماری نیست. فرود پرندگان مهاجر ناقل برای خوردن آب از تالاب‌ها و آبگیرها می‌تواند زمینه‌ساز شیوع این بیماری باشد.

این در حالی است که معمولاً جایگاه جغرافیایی این تالاب‌ها و آبگیرهای پذیرنده، در نزدیکی روستاها یا در دسترس افرادی که با هدف شکار به این مناطق وارد می‌شوند.

از سوی دیگر این مناطق می‌تواند در نزدیکی پرورشگاه‌های صنعتی یا سنتی طیور باشد که خطر شیوع این بیماری را افزایش می‌دهد. تجربه شیوع موج‌های پیشین در ایران مانند آنچه در ایران در سال‌های ۹۵، ۹۶ و ۹۷ رخ داد و تنها معدوم‌سازی سه میلیون قطعه طیور روستایی، مرغ تخم گذار و بوقلمون را در سال ۹۶ به دنبال داشت، نباید دوباره تکرار شود. به عبارتی سیاست ریشه‌کنی این بیماری در مرغداری‌ها و پرورشگاه‌های طیور باید به صورت جدی دنبال شود.

در این میان توجه به چند نکته حائز اهمیت است. اول رعایت مکان مناسب جهت تأسیس ذکر چند نکته حائز اهمیت است. اول توجه به مبحث مهم آمایش بهداشتی منطقه‌ای پرورش طیور است که تاکنون توجه چندانی به آن نشده است. مکان‌یابی درست یکی از الزامات تأسیس مرغداری یا پرورشگاه‌های صنعتی است. نزدیکی این مراکز به مسیر مهاجرت پرندگان مهاجر، خطر ابتلاء با بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را افزایش می‌دهد و می‌تواند سرمایه و زنجیره تأمین این بخش از مواد پروتئینی را تهدید کند.

از طرف دیگر رعایت اصول امنیت زیستی و قرنطیه‌ای و همچنین جلوگیری از عبور و مرور کنترل نشده در محیط نگهداری و پرورش طیور و همچنین گزارش سریع تلفات غیرعادی به شبکه‌های دامپزشکی کشور، از دیگر نکات مهمی است که در کنترل این بیماری باید به آن توجه شود.

طیور روستایی نیز که بخش دیگری از زنجیره شیوع آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان را تشکیل می‌دهند، باید به وی‌ژه در مکان‌هایی که در نزدیکی تالاب‌ها و آبگیرها قرار دارند، در قفس نگهداری شوند و دسترسی آن‌ها به آب و غذای مشترک با پرندگان وحشی و مهاجر به حداقل برسد.

از سوی دیگر باید توجه داشت که خرید پرندگان زنده به دلیل احتمال ناقل بودن به این بیماری به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. به علاوه علائم بیماری آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان با بسیاری از بیماری‌ها مانند بیماری نیوکاسل، برونشیت و غیره مشترک است.

اگر تلفاتی به صورت گسترده و ناگهانی در میان پرندگان مشاهده شد، باید به سرعت به شبکه دامپزشکی اطلاع داده شود. در صورت تلفات اندک و انگشت شمار توصیه می‌شود لاشه پرنده تلف شده در معرض خوراک جانوران گوشت‌خوار قرار نگیرد، با دست حمل نشود و به صورت تمیز دفن شود.

گزارش از: محمد رضایی فرد، ایمنا