تاریخ : 19:45 - 1399/08/24
کد خبر : 288759
سرویس خبری : فرهنگی
فلسفه و حکمت نماز در دین مبین اسلام/ آیا نمی شود خداوند را به گونه دیگری عبادت کرد؟
زرهانی با بیان اینکه نماز شب ابراهیم (ع) را خلیل الرحمن کرد گفت: نماز هستی مارا از نو می سازد و بر تن ما خلعتی از رحمت الهی می پوشاند و لغزش های ما را پاک می‌کند.
نماز انسان را به خدا نزدیک می کند و ترک نماز او را از خدا دور می سازد، نزدیکی به خداوند به انسان نور می دهد و دوری از خداوند باعث ظلمت و گمراهی می‌شود. اگر در جامعه ای و خانواده ای نماز به درستی اقامه شود فساد و دزدی و دغل بازی و حق کشی و دنیا زدگی رواج پیدا نمی‌کند، ریشه فساد و فحشا و منکر در غفلت از یاد خداست. نماز یک مکتب تربیتی است و در انسان سازی بدیل ندارد، وقتی نمازگزار از خدا می خواهد که او را در صراط مستقیم رهنمون شود در تعامل با مردم خطا نمی کند و اگر مرتکب لغزشی هم شود توبه می‌کند و با استغفار راه درست را بر می گزیند. بخشی از معضلات جامعه امروزی ناشی از فراموش کردن ذکر الهی و نادیده گرفتن ابعاد مکتب تربیتی نماز است لذا در این خصوص با دکتر «سید احمد زرهانی» قائم مقام ستاد اقامه نماز کشور گفتگویی انجام دادیم که در ادامه تقدیم حضورتان می شود.
فلسفه و حکمت نماز در دین مبین اسلام چیست؟
مهمترین فلسفه نماز تقرب به خداوند است، نمازگزار وقتی سر به سجده می گذارد و با خاکساری خدا را می‌ستاید به خداوند نزدیک می‌شود، انسان مقرب به مقام معرفت می‌رسد و در پرتو خداشناسی مزین به فضائل و رها از کمند رذائل اخلاقی می شود،نماز فطرت را شکوفا می‌کند و جاذبه های کاذب دنیوی را می‌زداید و سیرت اقامه کننده نماز را مطهر و موجه می‌کند، نماز عبد را با معبود پیوند می دهد و در دل، دانه تقوا و رستگاری می‌کارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: «الصَّلَاهُ قُرْبَانُ کُلِّ تَقِیٍّ» یعنی نماز اسباب تقرب هر انسان متقی است و همچنین می فرماید: «الصلاه معراج المؤمن »و به راستی مومن با نماز عروج می‌کند و به ساحت قرب الهی نزدیک می شود، در منطق ایشان نماز روشنایی است« الصلاه نور» در جای دیگر فرمودند: ما طبیعت را با چشم سر می بینیم ولی ماوراء الطبیعه را با چشم دل باید دید و نماز چشم دل را باز می‌کند و در سرای معرفت الله را می‌گشاید. در احادیث، نماز به منزله نهر آبی تعبیر شده است که بر در خانه جریان دارد و انسان در روز پنج بار خود را در آب زلال شستشوی و تمیز می کند و طبعاً نشانه‌ای از آلودگی در او نمی ماند؛ یعنی نماز طهارت آفرین است،نماز عارفانه باعث آمرزش و سعادت ابدی انسان می شود. امام علی علیه السلام می فرماید: «من اتی الصلاه عارفا بحقها غفر الله له» یعنی هر کس نماز را عارفانه اقامه کند مورد غفران قرار می گیرد.انسان در راه پر پیچ و خم زندگی و در رویارویی با ناملایمات همیشه نیازمند بارش رحمت الهی است و نماز عامل نزول رحمت است،همچنین دیگر فرمودند: «الصلاه تستنزل الرحمه» یعنی نماز اسباب ریزش رحمت الهی را فراهم می‌آورد. استحکام دین خدا در هر جامعه منوط به اقامه نماز است از این رو پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:« الصلاه عمود دینکم».در احادیث از نماز به عنوان کلید بهشت و برهان و نور و نجات روز قیامت و میزان و مکیال یا پیمانه و منهاج انبیاء و زیبایی چهره و نور قلب و بهای بهشت و مانعی در برابر آتش یاد شده است لذا تفکر در این واژه ها نشان می دهد که فلسفه نماز رهایی انسان از کمند ظلمات و سوق دادن او به وادی نور است.
چرا باید نماز بخوانیم و حقیقت نماز چیست؟
انسان دو بعدی است یک بُعد خاکی دارد و یک بُعد الهی،«و نفخت فیه من روحی» اگر فقط با آن بُعد خاکی زندگی کند از تکامل باز می‌ماند و دچار انحطاط می‌شود و اگر بعد الهی و فطرت خود را در پرتو عبادت شکوفا کند از کمال و جمال برخوردار می‌شود، در مکتب ماتریالیسم و مادی گرایی توجه به تامین نیازهای مادی بشر می شود ولی در مکتب انبیاء به معاش و معاد انسان عنایت می‌شود.نماز میخوانیم تا دنیایی سرشار از سعادت و آخرتی روشن از نور رستگاری داشته باشیم، نماز میخوانیم تا گناهان ما فرو بریزد و از آلودگی ها پاک شویم. نماز مانند آبی بر روی آتش گناهان ماست. وقتی با پاکی و طهارت نفس با خانواده و مردم تعامل می‌کنیم مرتکب خطا و حق کشی نمی‌شویم، زیرا خداوند فرموده است:« إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهى عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَر» انسان نمازگزار وقتی در جامعه به جایی می رسد از ظلم و ستم به دیگران خودداری می‌کند نه تنها مال مردم را نمی خورد بلکه از دست رنج خود زکات می‌پردازد و انفاق می‌کند، چون در قرآن مجید بارها زکات را در کنار نماز دیده است و می‌داند که در اموال او حق معلومی برای نیازمندان مقرر گردیده است و مال حرام و شبهه ناک را به زندگی خود راه نمی‌دهد، بلکه با مواسات از دارایی خود به فقرا هم می بخشد، گویی نماز هستی مارا از نو می سازد و بر تن ما خلعتی از رحمت الهی می پوشاند و لغزش های ما را پاک می‌کند که خداوند فرموده است:« إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ» که اهل معنا حسنات را معادل نماز می دانند.
نماز میخوانیم چون همه انبیاء که حکیم ترین انسان های الهی به شمار می آیند به اقامه نماز سفارش کرده اند و از نیازهای باطنی انسان ها آگاهی داشته اند.خداوند نیازی به نماز ما ندارد «و هو الغنی عن عباده» او از بندگانش بی نیاز است ما نیازمند نماز هستیم تا منزه شویم و به رستگاری برسیم. زندگی همین چند روزه دنیا نیست بلکه یک آخرت بی کران در انتظار ما است. کلید ورود به رضوان الهی نماز است «مفتاحا للجنه» و نماز می خوانیم تا در پرتو قدرت خداوند نیرومند و اهل بصیرت و قادر به عبور از سد مشکلات زندگی شویم همانگونه که خداوند حکیم فرموده است: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ » استعانت از صبر و نماز قدرتی آسمانی به انسان عطا می‌کند که با کمک آن سختی‌ها را آسان می کند و از گردابها باذن الله نجات می یابد و به ساحل امن و آرامش می رسد. بزرگان در طول تاریخ وقتی با معضل و گره کوری مواجه می‌شدند به مسجد می رفتند و دو رکعت نماز می خواندند و مشمول رحمت و عنایت خدا قرار می‌گرفتند. نماز میخوانیم چون همه انبیاء که حکیم ترین انسان های الهی به شمار می آیند به اقامه نماز سفارش کرده اند و از نیازهای باطنی انسان ها آگاهی داشته اند.
خداوند نیازی به نماز ما ندارد «و هو الغنی عن عباده» او از بندگانش بی نیاز است ما نیازمند نماز هستیم تا منزه شویم و به رستگاری برسیم. زندگی همین چند روزه دنیا نیست بلکه یک آخرت بی کران در انتظار ما است. کلید ورود به رضوان الهی نماز است «مفتاحا للجنه» و نماز می خوانیم تا در پرتو قدرت خداوند نیرومند و اهل بصیرت و قادر به عبور از سد مشکلات زندگی شویم همانگونه که خداوند حکیم فرموده است: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ » استعانت از صبر و نماز قدرتی آسمانی به انسان عطا می‌کند که با کمک آن سختی‌ها را آسان می کند و از گردابها باذن الله نجات می یابد و به ساحل امن و آرامش می رسد. بزرگان در طول تاریخ وقتی با معضل و گره کوری مواجه می‌شدند به مسجد می رفتند و دو رکعت نماز می خواندند و مشمول رحمت و عنایت خدا قرار می‌گرفتند.
چرا در دین اسلام تاکید به نماز شده است؟
نماز برنامه همه پیامبران الهی بوده است، زیرا ماموریت همه انبیا عبارت از ” أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ” می باشد. نماز از مهمترین ویژگی های حکمرانی اسلامی است ” الَّذینَ إِن مَکَّنّاهُم فِی الأَرضِ أَقامُوا الصَّلاهَ”.عالی ترین مظهر پرستش و عبادت خداوند اقامه نماز است، هم اکنون نیز در باقیمانده ادیان آسمانی با وجود تحریف هنوز هم آیین نیایش بر قرار است. اسلام از طریق تجویز نماز فساد را از جامعه پاک می کند قرآن می فرماید: «إِنَّ الصَّلَاهَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ ۗ وَلَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَر»پیامبر اکرم(ص) مرتبط با این آیه می فرماید: کسی که از نماز اطاعت نکند نمازی دارد و اطاعت کردن از نماز، دوری از فحشا و منکر است لذا از سخنان این پیامبر بزرگوار استنباط می شود که نماز زینت اسلام و نشانه مسلمانی و نور چشم رسول الله (ص) است لذا سیری در مکتب انبیا نشان می دهد که آنان همگی مروج اقامه نماز بوده‌اند.
حضرت عیسی بن مریم (ع) به نقل از قرآن مجید می فرماید: «وَأَوْصَانِی بِالصَّلَاهِ وَالزَّکَاهِ مَا دُمْتُ حَیًّا » راز خلیل شدن حضرت ابراهیم (ع) نماز شب او بوده است و از خداوند طلب می‌کند تا نسل وی را از اقامه کنندگان نماز قرار دهد. کلیم الله بودن حضرت موسی علیه السلام نشان می دهد که این لقب را به سبب نماز و مناجات های مستمر و سخن گفتن با خداوند دریافت کرده است و هم اکنون نیز یهودیان موظفند در اوقات معینی در کنیسه نماز بخوانند، هر چند راه آنان از راه حضرت موسی علیه السلام جدا شده است، ایشان در محراب به نماز می ایستادند و در همان جا از خداوند روزی دریافت می کرند. یکی از مشکلات رفتاری بنی آدم آلوده شدن به تکبر و خودپسندی است. خداوند اقامه نماز را درمان بیماری کبر قرار داده است. امام باقر علیه السلام می فرمایند: “الصَّلَاهَ تَنْزِیهاً لَکُمْ عَنِ الْکِبْر” واقعاً نماز به اخلاص ثبات و استحکام می‌دهد و تکبر را دور می سازد و انسان را منزّه از کبر می‌کند، از مجموعه این مطالب روشن می‌شود که نماز برنامه کار همه پیامبران است و نقش اساسی در انسان‌سازی و دفع مفاسد و اصلاح امور جوامع دارد و قوام بخش دین خداست.
چه روایاتی از ائمه اطهار (ع) در خصوص نماز وجود دارد و کدام یک از ائمه به این موضوع بیشتر تاکید می کردند؟
همانطور که همه انبیا بزرگ به اقامه نماز و ترویج آن پرداخته اند، همه امامان (ع) که وارثان پیامبران می‌باشند پرچمدار اقامه نماز بوده اند و پیرامون اسرار و آداب و احکام آن فریضه الهی سخن گفته اند. در هزاره اخیر هم علمای مکتب اهل بیت علیهم السلام و هم علمای اهل سنت احادیث و روایات مرتبط با نماز را مدون کرده اند.
در عصر ما هم ستاد اقامه نماز و مراکز علمی و فرهنگی دیگر ده‌ها جلد کتاب در این موضوع منتشر کردند. استاد محسن قرائتی در تفسیر نور و ده‌ها جلد کتاب دیگر به بررسی آیات و روایات نماز با دقت پرداخته است. استاد محمد محمدی ری شهری یک کتاب دو جلدی به نام شناخت نامه نماز شامل معرفی آیات و روایات نماز تالیف کرده است که از سبک علمی در خور توجهی برخوردار میباشد. کتب مشابه دیگری هم وجود دارد که مشتاقان می توانند با مراجعه به آنها درباره سخنان ائمه اطهار علیهم السلام در باب نماز آگاهی پیدا کنند به طور طبیعی در حوزه آداب و احکام دین اسلام مجموعه روایات منقول از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در باب نماز فراوان است.البته به تاسی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم همه ائمه اطهار (ع) و بعد از آن علمای کبار ناشر معارف نماز بوده اند.در دو اثر جاودان مکتب تشیع یعنی نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه موضوع نماز و نیایش و ارتباط با خدا جایگاه برجسته ای دارد.
چه روایاتی از ائمه اطهار (ع) در خصوص نماز وجود دارد و کدام یک از ائمه به این موضوع بیشتر تاکید می کردند؟
همانطور که همه انبیا بزرگ به اقامه نماز و ترویج آن پرداخته اند، همه امامان (ع) که وارثان پیامبران می‌باشند پرچمدار اقامه نماز بوده اند و پیرامون اسرار و آداب و احکام آن فریضه الهی سخن گفته اند. در هزاره اخیر هم علمای مکتب اهل بیت علیهم السلام و هم علمای اهل سنت احادیث و روایات مرتبط با نماز را مدون کرده اند.در عصر ما هم ستاد اقامه نماز و مراکز علمی و فرهنگی دیگر ده‌ها جلد کتاب در این موضوع منتشر کردند. استاد محسن قرائتی در تفسیر نور و ده‌ها جلد کتاب دیگر به بررسی آیات و روایات نماز با دقت پرداخته است. استاد محمد محمدی ری شهری یک کتاب دو جلدی به نام شناخت نامه نماز شامل معرفی آیات و روایات نماز تالیف کرده است که از سبک علمی در خور توجهی برخوردار میباشد. کتب مشابه دیگری هم وجود دارد که مشتاقان می توانند با مراجعه به آنها درباره سخنان ائمه اطهار علیهم السلام در باب نماز آگاهی پیدا کنند به طور طبیعی در حوزه آداب و احکام دین اسلام مجموعه روایات منقول از امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام در باب نماز فراوان است.البته به تاسی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم همه ائمه اطهار (ع) و بعد از آن علمای کبار ناشر معارف نماز بوده اند.در دو اثر جاودان مکتب تشیع یعنی نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه موضوع نماز و نیایش و ارتباط با خدا جایگاه برجسته ای دارد.
آیا نمی شود خداوند را به گونه دیگری عبادت کرد؟
همه هستی خدا را پرستش می کند. انسان ها فطرت الهی دارند “فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ” انسان ها همگی بالفطره موحدند و با خدا ارتباط می گیرند. هر موجودی با زبانی به ذکر خدا می پردازد “یُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ “، ممکن است ما تسبیح و نیایش موجودات را درک نکنیم ولی در عالم واقع هیچ ذره ای خاموش نیست و هر کس به روشی خدا را می‌ستاید.کامل ترین صورت و سیرت پرستش خداوند در اسلام اقامه نماز است که بر همگان واجب می باشد در اسلام همه فروع دین از قبیل نماز ، روزه ، حج، خمس ، زکات و امر به معروف و نهی از منکر، جهاد، تولی و تبری عبادت به شمار می‌آیند و هرکدام آداب و قواعدی دارند که انسان متدین باید به آنها ملتزم باشد. هم در آداب و صورت ظاهر و هم در اسرار و سیرت باطن این عبادات حکمت هایی نهفته است که عمل به آنها رستگاری انسان و جوامع مسلمان را به ارمغان می آورد و کسی مجاز نیست خودسرانه مسیری را ابداع کند و به پیماید هرچند اهل معرفت همزمان با اقامه فرائض هرکدام ممکن است با راز و نیاز شبانه و تهجّد و اذکار و ادعیه ای با خدا سخن بگویند ولی آداب و احکام نماز همان است که از قرآن و سنت و عترت به دست آمده است و کسی نمی‌تواند به بهانه اینکه خودش با خدا ارتباط برقرار می‌کند تارک نماز شود.
پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید: هرکس نماز را ترک کندخدا را ملاقات می کند در حالی که از او عصبانی و خشمگین است.در فرهنگ اسلام ترک نماز به هر بهانه باعث حبط عمل و از بین رفتن کارهای نیکو می شود و کسی که عمدا نماز را ترک کند خداوند اعمال او را تباه می‌کند. شاهراه ارتباط و رسیدن به خدا نماز است و نسبت آن به دین مثل نسبت سر است به بدن که بدن بی سر حیات ندارد. پیامبر اعظم (ص) می فرماید : کسی که نماز نمی خواند سهمی از دین اسلام ندارد و ترک نماز انسان را به کفر می کشاند و دنیا و آخرت او را فنا می کند.پس با روش های جایگزین نمیتوان شانه از زیر بار نماز خالی کرد. با هر زبان و در هر مکان می توان با خدا سخن گفت ولی نماز جای خود را دارد.البته لازمه اقامه نماز خشوع و خداترسی و برخورداری از معرفت است در آن صورت نماز میعادگاه عشق ورزی به معبود است و زیباترین جلوه های هستی و لطیف ترین دیدار معنوی با مدبرعالم است.بشر وقتی عاری از معرفت و خشوع و گرفتار مشتهیات دنیوی است اقامه نماز را سنگین و سخت می‌شمارد و از آن می‌گذرد ولی وقتی بارقه ای از این مواهب در او پدیدار می شود با عشق و انگیزه وافر و گاه با چشمانی تر از خوف خدا به نیایش می ایستد و به راز و نیاز با خالق سرمد می پردازد و هستی اندک خود را به هستی بی کران گره می‌زند و با اعتصام بحبل الله از خاکدان بالا می کشد و طعم جاودان تقرب را می چشد و می بیند آن چه را دیگران نمی بینند و می فهمد حقایقی را که دیگران نمیدانند.
بی توجهی و سستی به نماز چه آثاری به دنبال دارد؟
نماز انسان را به خدا نزدیک می کند و ترک نماز او را از خدا دور می سازد، نزدیکی به خداوند به انسان نور می دهد و دوری از خداوند باعث ظلمت و گمراهی می‌شود. اگر در جامعه ای و خانواده ای نماز به درستی اقامه شود فساد و دزدی و دغل بازی و حق کشی و دنیا زدگی رواج پیدا نمی‌کند، ریشه فساد و فحشا و منکر در غفلت از یاد خداست. نماز یک مکتب تربیتی است و در انسان سازی بدیل ندارد، وقتی نمازگزار از خدا می خواهد که او را در صراط مستقیم رهنمون شود در تعامل با مردم خطا نمی کند و اگر مرتکب لغزشی هم شود توبه می‌کند و با استغفار راه درست را بر می گزیند. بخشی از معضلات جامعه امروزی ناشی از فراموش کردن ذکر الهی و نادیده گرفتن ابعاد مکتب تربیتی نماز است. اعراض از ذکرخدا ضنک معیشت و بحران در زندگانی پیش می آورد، « وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَهً ضَنْکًا وَنَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَعْمَىٰ»اگر معارف دین اسلام را در سه حوزه یعنی عقاید، احکام و اخلاق قابل مطالعه بدانیم، نماز در هر زمینه تعلیمات شگفت انگیز و آموزنده ای به ما می‌دهد.
رذائل و صفات ناپسندی مانند ریاکاری، دروغ ،مردم آزاری، کم‌فروشی، اختلاس ، خیانت در امانت ، غیبت، زد و بند، تعرض به جان و مال و آبروی مردم، کفر نعمت، شایعه پراکنی، مال مردم خواری، دین ستیزی، جاسوسی و وطن فروشی ستمکاری همگی از ساحت اقامه کنندگان نماز بدورند و کسانی که در مکتب تربیتی نماز رشد کرده اند و از روی معرفت سر به سجده می گذارند خود را آلوده به این معاصی نمی کنند. اگر فرد و جامعه ای از این گناهان به تنگ آمده است باید در اعمال خود بازنگری کند و با تمسک بحبل الله و در پرتو ذکر الهی خود را بازسازی کند.چرک رذائل و گناهان وقتی به تن فرد و اجتماع می ماند که روزی پنج بار در رودخانه نماز خود را مطهر نکند و اگر تن به این آب روان به سپارد پاک می شود. کسانی که تحت تبلیغ رسانه های استعماری تصور میکنند که نماز و روزه و دین مربوط به گذشته است و امروز برای اصلاح امور خود باید از تمدن پوسیده غرب ارتزاق کنند دچار اشتباه شده اند و حقایق را نمی دانند.
تمدن آلوده به توحش غرب در آستانه انحطاط قرار دارد و تمدن نوین اسلامی آنگونه که رهبر فرزانه انقلاب اسلامی ترسیم کرده‌اند در حال طلوع است و سازه‌های آن یکی پس از دیگری به ظهور می رسد. زیربنای تمدن نوین اسلامی نماز و مسجد و نیایش و احیای تفکر دینی و مشارکت فعال در تولید علم و ساختن جامعه مهدوی و امت واحده است. یکی از علل فروپاشی تمدن ها غفلت از ذکر الهی و پیروی از شهوات و ضایع کردن نماز است.خداوند می فرماید: “فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضاعُوا الصَّلاهَ وَ اتَّبَعُوا الشَّهَواتِ فَسَوْفَ یَلْقَوْنَ غَیًّا” به راستی که جزای ضایع کردن ذکر الهی سقوط در دام گمراهی و افتادن در کام بحران هاست.
منبع : شفقنا