گاه ما انسان‌ها فکر می‌کنیم که هر چه استدلالمان برای جذب اطرافیانمان به سوی حق و حقیقت قوی‌تر باشد، به توفیقات بیشتری در این زمینه دست پیدا خواهیم کرد؛ این فکر از آن بابت است که ما خیال می‌کنیم شبهات فکری _ اعتقادی به عنوان اصلی‌ترین عامل در گمراهی انسان‌ها مؤثر واقع می‌شوند و حال اینکه شواهد امر چیز دیگری را نشان می‌دهد. آنچه مشخص است شبهات اعتقادی وقتی می‌تواند اثر خود را بگذارد و انسان را از راه به در کند که او قبل از گرفتار شدن در این شبهات، تعلقاتش را از دست داده باشد و اسلام و فرامین آن جذابیتی برایش نداشته باشد. این محبت‌ها و علقه‌ها، بسیار حیاتی هستند و نقش یک محافظ را برای انسان بازی می‌کنند تا شبهات و عقاید انحرافی به راحتی نتوانند در دل و جان انسان نفوذ پیدا کنند.
علاقه‌های ما به انسان‌های خدایی و دستورات زیبای اسلامی، از آن‌چنان نقش محوری برخوردار هستند که گاه از آن‌ها به تمام دین تعبیر شده است. «برید بن معاویه می‌گوید: در منی خدمت امام باقر (علیه‌السلام) بودم در چادری که برای آن حضرت برپا کرده بودند پس آن حضرت به زیاد بن اسود (که یکی از اصحاب او بود) نگریست و دید پایش بریده و مجروح شده است، امام (علیه‌السلام) از وضع رقت‌بار او متأثر شده و به او فرمود: چرا پاهایت این طور شده است؟ زیاد عرض کرد: شتر جوان و لاغری داشتم و به خاطر آن بیشتر راه را پیاده آمدم، حضرت متأثر شد، زیاد عرض کرد: من گاهی آلوده به گناهان می‌شوم تا بدان جا که گمان می‌کنم به هلاکت و نابودی افتاده‌ام در آن حال به یاد دوستی شما می‌افتم و همان امید نجاتی برای من می‌آورد و اندوهم را برطرف می‌کند! امام باقر (علیه‌السلام) فرمود: مگر دین چیزی جز محبت و دوستی است؟ خدای تعالی فرموده: «… ولی خدا ایمان را محبوب شما کرد و آن را در دل‌های شما بیاراست» (سورۀ حجرات آیۀ ۷) و نیز فرموده: «بگو اگر خدا را دوست می‌دارید. مرا پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدارد» (سورۀ آل عمران آیۀ ۳۱) و نیز (دربارۀ انصار مدینه) فرمود: «… دوست دارند آنان که به‌سوی ایشان هجرت کرده‌اند» (سورۀ حشر آیۀ ۹).»[۱]
این‌گونه است که حتی می‌توان گفت رفتارهای دینی که محبت‌آفرین هستند اگر نگوییم قوی‌تر از یک استدلال دینی کار می‌کند، کمتر از آن نیز اثر ندارد. به همین دلیل است که روایات ما بر عمل‌های محبت‌ساز تأکید دارند. امام صادق (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌فرمایند: «کُونُوا دُعَاةَ اَلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ اَلاِجْتِهَادَ وَ اَلصِّدْقَ وَ اَلْوَرَعَ ؛[۲] مردم را به غیر از زبانتان دعوت به دین کنید، تا سعی و کوشش و درستی و پرهیزگاری و خویشتن‌داری را از شما مشاهده کنند.»
وقتی سیره‌ی حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به عنوان یکی از بهترین نمونه‌های تبلیغ عملی دین در قامت رفتارهای محبت‌آمیز مورد بررسی قرار می‌دهیم، زندگی نورانی ایشان را پر از نمونه‌های بی‌بدیلی از این دست می‌بینیم. حضرت صدیقه طاهره (سلام‌الله‌علیها) به دلیل جایگاه مادرانه‌ی خود، برای فرزندان یک الگوی کامل تربیتی بود که نقل سیره‌ی این بانوی بزرگوار نیز چراغ روشنی است برای تاریکی‌های زندگی‌های امروزی ما در این دنیای پرهیاهو.
شیخ صدوق (ره) در علل الشرایع از امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) روایتی را نقل می‌کنند که ایشان این‌گونه می‌فرمایند: «شب‌های جمعه مادرم فاطمه (علیها السلام) را می‌دیدم که تا طلوع صبح، در محرابش، مشغول رکوع و سجود و عبادت پروردگار است و می‌شنیدم که برای مؤمنین دعا می‌کند و در دعایش نام آن‌ها را ذکر می‌نماید ولی برای خود دعا نمی‌کند؛ به او گفتم: مادرم! چرا برای خودت دعا نمی‌کنی؟ آن حضرت در جواب می‌فرمود: پسرم! اوّل باید همسایه را دعا کرد و بعد خود را .»[۳]
این رفتار حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) هم برای فرزندان گرامی‌شان درسی است بزرگ که بدانند همسایه‌ی انسان هر کس که باشد نباید نسبت به او بی‌تفاوت باشند و هم برای کسانی که این واقعه در طول تاریخ برایشان نقل می‌شود. حال اگر به این مورد یک نکته را نیز اضافه کنیم که حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) از کوتاهی‌های برخی از این همسایگان در دفاع از حق علی (علیه‌السلام) و ماجرای غصب خلافت نیز آگاه است، قضیه مهم‌تر و تأثیرگذارتر نیز خواهد شد که چگونه می‌شود انسانی این‌گونه بدی‌هایی را ببیند ولی در برابر آن بدی‌ها، جز خوبی و خیرخواهی چیز دیگری از او صادر نشود. این‌گونه عمل کردن از جانب دختر گرامی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) خود منشأ دینی و قرآنی دارد آنجا که قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ ؛[۴] نیکی و بدی یکسان نیست. [بدی را] با بهترین شیوه دفع کن؛ [با این برخورد متین و نیک] ناگاه کسی که میان تو و او دشمنی است [چنان شود] که گویی دوستی نزدیک و صمیمی است.»
بر این مبنا است که مشاهده می‌کنیم این بانوی گرامی بر رفتارهای سخاوتمندانه این همه تأکید دارند و خود و مردم را بدان توصیه می‌کنند. حضرت زهرا (علیها السلام) می‌فرمایند: «پدرم رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) به من فرمود: … سخاوت، درختی است در بهشت و شاخه‌هایش در دنیا هستند؛ هر کس به شاخه‌ای از شاخه‌های آن در آویزد، او را به بهشت درآورد ».[۵]
درس‌هایی که حضرت صدیقه‌ی کبری (علیهاالسلام) برای جذب هر چه بیشتر انسان‌ها به دین و سعادت حقیقی دارد از مسیر افزایش رفتارهای محبت‌آمیز می‌گذرد و بر هر مسلمانی لازم و ضروری است که با الگوگیری از وجود نورانی این بانوی بی‌همتا در این مسیر گام بردارد و با گسترش هر چه بیشتر مکارم اخلاق انسان‌های بیشتری را به دین مبین اسلام دعوت نماید.
منابع:
۱. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، محمد باقر مجلسی، ج ۲۷، ص ۱۲۲، انتشارات دار احیا التراث العربی، بیروت.
۲. مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، علی بن حسن طبرسی، ج ۱، ص ۴۶، انتشارات المکتب الحیدریه، نجف اشرف.
۳. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، محمد باقر مجلسی، ج ۴۳، ص ۸۱، انتشارات دار احیا التراث العربی، بیروت.
۴. آیه ۳۴ سوره فصلت.
۵. عوالم العلوم و المعارف، ج ۱۱، ص ۹۱۸.