ظرف یک سال و نیم گذشته قریب به ۴ میلیون نفر از مردم کشور به انواع سویه‌های ویروس کرونا مبتلا و متاسفانه بیش از ۹۰ هزار نفر جان باخته‌اند. در واقع به طور میانگین، حداقل ۳۲ هزار نفر در سراسر کشور به ویروس کرونا مبتلا می‌شوند.
- در همین شرایط، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد دلالان در اطراف مراکز درمانی، همراهان مضطرب بیماران کرونایی را شناسایی کرده و در شرایط درماندگی آنان، هر شیشه داروی کمیاب رمدسیویر را که قیمت رسمی آن ۷۰۰ هزار تومان است، از ۸ تا ۱۲ میلیون تومان می‌فروشند. قیمت یک جعبه قرص کمیاب فاویپیراویر هم در بازار سیاه و اطراف مراکز درمانی، ۵ تا ۷ برابر نرخ رسمی به فروش می‌رسد.
- هر چند با فرارسیدن پیک پنجم کرونا، برخی کمبودها در بازار دارو طبیعی به نظر می‌رسد اما شواهد نشان می‌دهد ریشه التهابات و کمبود داروهای کرونایی فقط منحصر در افزایش تقاضای این داروها نیست.
فارغ از محدودیت‌های ارزی و کاهش واردات برخی اقلام دارویی به کشور، شاهد کم‌کاری‌ها و ترک فعل‌هایی از ناحیه مسئولان سابق وزارت بهداشت در زمینه رصد سیستمی زنجیره توزیع این داروها هستیم که باعث شده داروهای کرونایی موجود در کشور سر از بازار سیاه درآورند.
مراکز بهداشت و داروخانه‌های بیمارستانی عامل التهاب توزیع داروهای کرونایی
تشکیل صف‌های طولانی در مقابل داروخانه‌ها و رونق بازار سیاه دارو حکایت از آن دارد که تدابیر وزارت بهداشت در دولت گذشته برای سامان‌بخشی به زنجیره توزیع دارو نتیجه‌بخش نبوده است. جالب اینجاست که در همین ارتباط، سامانه تیتک که از سال 92 با هدف کنترل اصالت و رصد سیستمی داروها در سراسر زنجیره توزیع آغاز به کار کرده، اما باز هم داروها در بازار سیاه سهل‌الوصول‌تر از داروخانه‌هاست؟ اما ریشه مشکلات در زنجیره توزیع دارو کجاست و راه‌حل چیست؟
25 هزار میلیارد تومان دارو رصد نمی‌شود!
حمیدرضا دهقانی‌نیا؛ سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز با بیان اینکه مجموع گردش مالی دارو در کشور، سالانه حدود 34 هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود، اظهار داشت: «در حال حاضر تنها حدود 6500 میلیارد تومان دارو (مخصوص بیماران سرپایی) به دلیل ثبت در سامانه تیتک در مرحله عرضه رصد می‌شود اما حدود 25 هزار میلیارد تومان آن در مرحله عرضه غیر قابل رصد است و امکان خروج این اقلام از زنجیره وجود دارد.»
وی در خصوص اینکه چرا این حجم از بازار داروی کشور غیرقابل رصد است، تصریح کرد: «حفره‌های اصلی نشتی زنجیره توزیع شامل داروخانه‌ها، داروخانه‌های داخل بیمارستان و شبکه تأمین، توزیع و مصرف است.»
- سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز افزود: «یکی از مشکلات اصلی در زمینه توزیع داروهای کرونایی به همکاری نامطلوب معاونت درمان وزارت بهداشت بازمی‌گردد. بر اساس گزارشات واصله، داروخانه‌های بیمارستانی و مراکز بهداشت، اطلاعات مربوط به عرضه داروها را در سامانه تیتک ثبت نمی‌کنند و ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز درحال پیگیری این موضوع است.»
- در همین زمینه حجت‌الاسلام حسن درویشیان؛ رئیس سازمان بازرسی کل کشور اخیراً با اشاره به پیگیری‌های این سازمان در زمینه برخورد با اخلالگران در حوزه سلامت اعلام کرد: در این زمینه تاکنون ۲ پرونده را تشکیل داده‌ایم؛ یکی از این پرونده‌ها مربوط به نگهداری دارو توسط معاونان یکی از بیمارستان‌های تهران است که کشف و پرونده آن به دادسرای تهران ارسال شده است.
رئیس سازمان بازرسی کل کشور اضافه کرد: پرونده دیگر هم مربوط به فروش داروهای دولتی کرونا در بازار آزاد است که گزارش این موضوع نیز به دادستان کل کشور ارسال شده است.
- همچنین محمدمهدی عرب انصاری؛ معاون سازمان بازرسی کل کشور چندی پیش اظهار داشت: حدود ۳۰ نفر داروهای کرونا را از بیمارستان خارج و اقدام به فروش دارو از طریق داروخانه‌ها در بازار آزاد می‌کردند، سر شبکه این افراد شناسایی شده است.
- این اظهارات نشان می‌دهد نقش کم‌کاری معاونت درمان وزارت بهداشت در احتکار و فروش دارو در بازار سیاه، تا چه حد جدی و انکارناپذیر است!
تیتک هنوز به برخی بیمه‌ها وصل نشده؛ 2 میلیون دفترچه رصد نمی‌شود
از جمله اقدامات دیگری که بایستی طی سال‌های اخیر به منظور جلوگیری از خروج اقلام دارویی از زنجیره توزیع و عرضه خارج از شبکه انجام می‌شده است، منوط‌سازی هرگونه ارائه خدمات بیمه‌ای به استعلام اصالت از سامانه تیتک، بوده است.
این اقدام در حوزه اقلام دارویی مربوط به بیماران سرپایی تنها توسط بیمه‌های پایه و برای حدود ۶۰۰ قلم از ۱۰۰۰ قلم داروی ژنریک در حال انجام است. در حوزه اقلام دارویی مربوط به بستری که به مراتب ارزش بالاتری دارند، اصلاً به مرحله منوط‌سازی ارائه خدمات بیمه‌ای به کنترل اصالت نرسیده و در واقع کاری انجام نشده است.
پدرام اصلانی‌فر؛ کارشناس حوزه سیاست‌گذاری سلامت در این باره می‌گوید: «سازمان‌های بیمه‌ای سلامت، تامین اجتماعی و نیروهای مسلح پروتکل‌های سامانه تیتک را برای مدیریت هزینه‌های خود اجرا می‌کنند و اکثریت قریب به اتفاق جمعیت کشور تحت پوشش این بیمه‌ها هستند اما همچنان جمعیت حدودا ۲ میلیونی از مردم تحت پوشش بیمه‌های دیگری همچون بیمه بانک‌ها، نفت، شهرداری‌ها و بیمه‌های خصوصی هستند که از قابلیت‌های سامانه تیتک استفاده نمی‌کنند».
- علت وارد نشدن این بیمه‌ها در دایره استعلامات سامانه تیتک این است که اولاً؛ به علت عملکرد ضعیف وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو در معرفی قابلیت‌های سامانه تیتک در جهت مدیریت هزینه اقلام دارویی به بیمه‌های مذکور، باعث شده است که مدیران این بیمه‌ها هنوز اطلاع کافی از قابلیت‌های این سامانه نداشته باشند تا بخواهند به آن ملحق شوند. دوما؛ برخی از این بیمه‌ها به نوعی در واردات یا مصرف داروهای قاچاق نقش جدی دارند که در صورت الحاق به سامانه تیتک منافع مدیران و تصمیم‌گیران آن‌ها به خطر می‌افتد.
- بر اساس اعلام ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز چنانچه تا پایان آذرماه شرکت‌های بیمه ارائه خدمات خود را منوط به استعلام از سامانه تیتک نکنند، مرتکب تصرف در وجوه و اموال دولتی شده و با آنان بر اساس قانون برخورد خواهد شد.
بی‌اعتنایی به سامانه تیتک عامل شکل‌گیری بازار سیاه دارو
- طبق بند‌های ک-ز تبصره ۱۷ قانون بودجه سال ۱۴۰۰، کلیه شرکت‌های دارویی و تجهیزات و ملزومات پزشکی و عرضه‌کنندگان کالا‌های سلامت‌محور مکلفند در چهارچوب ضوابط ابلاغی از سوی سازمان غذا و دارو نسبت به تکمیل و اتصال سامانه‌های خود به سامانه پایش (کنترل) اصالت و رهگیری دارو اقدام نمایند.
موضوع رهگیری و رصد اقلام دارویی از طریق سامانه‌های نظارتی پیش از این در بند پ ماده ۷ قانون احکام دائمی برنامه توسعه مصوب ۹۲ و همچنین تبصره ۴ ماده ۱۸ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز ابلاغ شده در سال ۹۸، مورد تأکید قرار گرفته بود. با وجود تمام این تکالیف قانونی، اما هنوز هم سامانه تیتک کامل نشده است و زنجیره تأمین و توزیع دارو به دلیل وجود تخلفات مراکز بهداشت و داروخانه‌های بیمارستانی هنوز هم به صورت ناقص مورد رصد و رهگیری قرار می‌گیرد.
پیش از این نیز با نادیده گرفته شدن نقش سامانه‌های نظارتی از جمله سامانه تیتک در زمینه توزیع قلم‌های انسولین و نیز واکسن آنفولانزا در برهه‌های زمانی مختلفی شاهد به وجود آمدن اختلال گسترده و التهابات وسیع در زمینه توزیع این داروها بوده‌ایم.