امنیت غذایی پایدار یکی از مؤلفه‌های اصلی هر کشور است؛ لازم است علاوه بر آن، دولت‌ها برای کمک به اقشار آسیب پذیر به ویژه در شرایط تورمی نیز برنامه‌هایی داشته باشند. در سالی که گذشت چندین بار با افزایش قیمت مرغ رو به رو بودیم و قیمت گوشت قرمز نیز به قدری افزایش یافته که بسیاری از خانوارها آن را از سفره‌های خود حذف کرده‌اند.
- تولیدکنندگان نیز در این بین اعلام کردند که چاره‌ای جز افزایش قیمت محصولات خود ندارند زیرا هزینه‌های تولید به ویژه نهاده‌های دامی افزایش قیمت قابل توجهی داشته است. همچنین در برخی از زمان‌ها حتی شاهد نبود نهاده دامی در بازار و به واسطه کمبود عرضه شاهد افزایش چند برابری قیمت آن بودیم.
- این در حالی است که دولت برای واردات نهاده‌های دامی ارز ۴۲۰۰ تومانی تخصیص داده و انتظار می‌رفت محصولاتی که به واسطه این نهاده‌ها تولید می‌شود افزایش قیمت چندانی نداشته باشد. در این بین قیمت گذاری‌های دستوری راهکاری بوده که دولت‌ها در پیش گرفتند اما همواره نتایج منفی به دنبال داشته است.
در رابطه با این موضوع که چه چیز منجر به تفاوت قیمت فاحش نهاده‌های دامی از مبدا تا مقصد که همان تولید کننده است می‌شود، گفت و گویی، با ناصر شاهنوشی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و پژوهشگر اقتصاد کشاورزی داشتیم که شرح آن را در زیر می‌خوانید:
آیا واردات نهاده‌های دامی برای ایران ضرورت دارد؟
نهاده‌های بسیاری از محصولات کشاورزی و دامی وارداتی است؛ به عنوان نمونه در تولید گوشت سفید، بیش از ۸۵ درصد نهاده‌ها از جمله سویا و ذرت، از طریق واردات تأمین می‌شود، صنعت گوشت سفید از جمله مرغ ظرفیت‌های خوبی دارد، اکنون فقط در حدود ۵۵ درصد از ظرفیت اسمی تولید مرغ گوشتی در مدار است. نهاده‌های تولید گوشت سفید همچون ذرت نیز آب بر است بنابراین واردات نهاده در این حوزه اشکالی ندارد زیرا می‌توان به کمک آن در کشور با خلق محصول نهایی، ارزش افزوده و اشتغال ایجاد کرد. اساس واردات نهاده‌های دامی قابل قبول است.
محصولات کشاورزی از جمله محصولات بخش دام و طیور از جمله نیازهای اصلی زندگی مردم است بنابراین افرادی که در حوزه واردات نهاده‌های دام و طیور فعالیت می‌کنند می‌دانند اگر نهاده‌های این محصولات را وارد کنند حتماً بازار فروش آن در کشور وجود دارد؛ از طرف دیگر حاکمیت سیاسی در کشور ما اهمیت ویژه‌ای برای تأمین محصولات مصرفی خانوارهای شهری قائل است به طوری که فشار تورم بر مردم وارد نشده و بتوان ثبات اجتماعی را برقرار کرد.
بنابراین حاکمیت به رغم آنکه از واردات بسیاری از محصولات صنعتی و لوکس همچون خودرو جلوگیری می‌کند، امکان واردات نهاده‌های دامی را فراهم کرده و برای تسهیل آن نیز تلاش می‌کند.
چرا با وجود تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی قیمت نهاده‌های دامی بالا است؟
- در واقع واردات نهاده‌های دامی بازار تضمین شده دارد؛ تخصیص ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی به نهاده‌های دامی و به طور کلی چند نرخی بودن ارز، تجربه‌ای است که در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب نیز نتایج فساد آفرین آن مشهود بود، چند نرخی بودن ارز با فساد گره خورده است. علاوه بر اینکه تخصیص ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی رانت گسترده‌ای خلق می‌کند، در فرایند بازار رسانی این نهاده‌ها نیز اخلال ایجاد می‌کند به طوری که از زمان واردات نهاده‌های دامی تا رسیدن آن به واحدهای تولید اختلالاتی به صورت عمدی در سیستم بازار رسانی انجام می‌شود که منجر به افزایش قیمت این نهاده‌ها می‌شود.
- به همین دلیل شاهد این موضوع هستیم که با وجود تخصیص ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی برای نهاده‌های اساسی، در سال گذشته گروه مواد غذایی یکی از گروه‌هایی بوده که بیشترین تورم را نیز تجربه کرده است، ماهیت این اختلالات نیز ناشی از تخصیص ارز دولتی بوده است، کالاها و محصولات دامی نیز از جمله نیازهای ضروری بوده و مردم مجبورند آن را مصرف کنند.
اولین گامی که برای حذف این رانت باید برداشته شود، حذف ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی است.
چرا این فساد شکل می‌گیرد و آیا قیمت‌گذاری محصولات نیز فسادزا است؟
نهاده‌های دامی بازار تضمین شده‌ای در داخل دارد، بنابراین این بازار در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که بتوانند از این رانت بهره مند شوند. بخشی از اختلالاتی که در زمینه واردات جوجه یک روزه به وجود می‌آید ناشی از تحریم‌ها است، زیرا علاوه بر اینکه اکنون نظام صادرات و واردات با اشکالاتی مواجه است، تحریم‌ها شامل نظام بانکی بوده و مبادلات را بیش از پیش با سختی مواجه کرده است تحریم‌های کالایی را می‌توان به راحتی دور زد اما تحریم سیستم بانکی اثرات مخرب‌تری دارد.
تحریم‌ها آثار ویرانگی در بازار سازی نهاده‌های دامی نیز دارد، علاوه بر این وارد کنندگان نهاده‌های دامی چون می‌دانند محصولی وارد کرده‌اند که تقاضا برای آن در بازار وجود دارد، با شیوه‌هایی سعی می‌کنند قیمت آن را افزایش دهند تا سود تضمین شده آنان بیشتر نیز شود. در واردات محصولات صنعتی اگر قیمت‌ها افزایش یابد، تقاضا کاهش می‌یابد اما در نهاده‌های دامی این موضوع صادق نبوده که منجر به افزایش تفاوت قیمت تمام شده واردات و قیمتی که نهاده‌ها به دست تولید کننده می‌رسد ایجاد کرده است.
اگر دلار ۴۲۰۰ تومانی حذف شود چه اتفاقی می‌افتد؟
- باید اجازه دهیم بازار تعیین کننده قیمت‌ها باشد، به طوری که تولید کننده دام بتواند محصول خود را با قیمتی که برای آن هزینه کرده است در بازار به فروش برساند و پس از آن به اقشار خاصی از جامعه کارت‌های یارانه برای خرید کالاهای مصرفی اساسی تعلق گیرد. به عنوان نمونه دولت برای حمایت از اقشار کم درآمد جامعه در برابر افزایش قیمت مرغ می‌تواند تفاوت قیمت مرغ را به صورت یارانه خرید این کالا در اختیار آنان قرار دهد.
- این کار بازار را به تعادل می‌رساند و با توجه به ظرفیت بالای تولید محصولات دامی در کشور، اگر بتوان نهاده‌های دامی مورد نیاز این واحدها را تأمین کرد به مرور قیمت بازار نیز با افزایش تولید تعدیل خواهد شد.
نبود علوفه چه تأثیری بر تولید محصولات دامی داشته است؟
- سال گذشته پیش بینی خشکسالی وجود داشت، باید برنامه‌ریزی می‌شد تا نهاده‌های مورد نیاز دام کشور واردات شود تا اخلالی در روند تولید ایجاد نشود، بسیاری از مراتع به دلیل خشکسالی از بین رفت اما در مقابل واردات انجام نشد. همین امسال نیز دولت می‌تواند برای واردات نهاده‌های دامی و علوفه برنامه‌ریزی کند تا از اخلال در روند تولید جلوگیری شود.
- برخی از محصولات همچون جو، که کم آب بر است را می‌توان با قیمت تضمین شده نسبی از کشاورزان خرید کرده و به الگوی کشت کشاورزان اضافه کرد؛ می‌توان با حمایت از تولید کننده داخلی، تولید جو در کشور را افزایش داد، اما در رابطه با محصولاتی از جمله ذرت، یونجه و دانه‌های روغنی که برای کشت آن آب زیادی مصرف می‌شود، باید اجازه واردات داده شود، تا به کمک آن تولید محصولات نهایی در کشور افزایش یافته و ارزش افزوده ایجاد شود.
در زمینه تولید گوشت مرغی در ایران مزیت نسبی داریم البته لازم است نهاده‌های دامی به موقع وارد شود بنابراین باید واردات نهاده‌های دامی تسهیل شود؛ ایران با وجود چنین ظرفیتی نباید مرغ گوشتی و گوشت قرمز وارد کند و در واقع دولت باید تولید آن را تسهیل کند.
گفت و گو از: فرشته بابایی، ایمنا