کارگر آنلاین | دکتر مریم اسلامی، پزشک متخصص و مشاور ژنتیک از دانشگاه علوم‌پزشکی هاروارد امریکا، عضو هیئت علمی دانشگاه و دارنده مدال‌های طلا، دیپلم‌های افتخار و عناوین برترین مخترع زن سال ۲۰۰۸ از سازمان جهانی مالکیت معنوی سازمان ملل متحد (وایپو) و ده‌ها عنوان و جایزه بین‌المللی و ملی است. افتخارآفرینی این بانوی حافظ ارزش‌های ایرانی- اسلامی در محافل علمی، پژوهشی و بین‌المللی ما را بر آن داشت تا با وی به گفتگو بنشینیم.
ویژگی‌های یک مخترع چیست و ورود یک بانو در این عرصه چه سختی‌هایی دارد؟
یکسری مشاغل با روحیات خانم‌ها سازگاری بیشتری دارد مثل آموزش و تدریس. من ضمن علاقه به پزشکی برای ادامه تحصیل در حوزه تخصصی به دنبال رشته‌ای بودم که هم با روحیات یک خانم سازگار و هم بالین و ارتباط با بیمار در آن مطرح باشد، ضمناً انجام مسائل پژوهشی نیز در آن امکانپذیر باشد. به همین دلیل تخصص ژنتیک و بحث مشاوره ژنتیک را انتخاب کردم و در کنار مسائل دانشگاهی، بخش بالینی را هم در نظر داشتم. در هرکار پژوهشی که چندین سال با تمرکز و دقت بررسی و کار شود می‌توان دست به نوآوری زد و نقاط ضعف و مشکلات روش‌های موجود را شناسایی و راهی برای برطرف شدن ضعف‌ها و مشکلات پیدا کرد و همین پژوهش‌ها و بررسی‌ها راهی برای یک اختراع باز می‌کند. من هم در دوران تحصیل در پزشکی عمومی و هم در دوره دکترای تخصصی سعی در انجام پژوهش‌های کاربردی داشتم که حاصل آن‌ها به صورت اختراعات بین‌المللی، تألیف کتاب‌ها، مقالات و سخنرانی‌های علمی در مجامع علمی منتشر شد و با استقبال ویژه‌ای مواجه گردید. ورود بانوان دراین عرصه با توجه به محدودیت‌ها و بودجه‌های اندک، مشکل است. به دلیل مسئولیت‌های خانه اعم از بارداری، بچه‌داری و رسیدگی و مدیریت مسائل داخل منزل، مشکلات بانوان شاغل بیشتر از آقایان است ولی با مدیریت، برنامه‌ریزی، حمایت خانواده‌ها و همسر همراه می‌توان بر سختی‌ها فائق آمد.
بعضاً خانم‌هایی که به مدارج علمی می‌رسند به‌خصوص در خارج از کشور متأثر از فرهنگ غربی ظاهر می‌شوند و برخوردشان تغییر می‌کند. چه شد شما درگیر این تغییرات نشدید؟
در هر جامعه‌ای تأثیرات فرهنگی روی افراد وجود دارد. هر فردی از هر فرهنگ و آیینی اگر نسبت به آن فرهنگ و آیین بینش و آگاهی لازم داشته باشد تأثیرپذیری منفی او نسبت به سایر فرهنگ‌ها کمتر خواهد بود. بانوانی از کشور‌هایی مانند هند، پاکستان، ژاپن و کشور‌های شرق آسیا زمانی که با ریشه‌های فرهنگی خودشان اتصالات قوی برقرار می‌کنند هرجا که هستند با همان لباس، فرهنگ، سنت ملی و آیینی خود حضور دارند. من به همان مقدار آگاهی‌هایی که دارم سعی کردم به کشور‌هایی که می‌روم از جنبه‌های منفی تأثیر نگیرم و از جنبه‌های مثبت آن کشور‌ها در جهت بارورتر شدن شخصی، روحی، معنوی و علمی خود استفاده کنم.
در دانشگاه‌های ما با اینکه محیط اسلامی است بسیاری پوشش و هویت اسلامی را کنار می‌گذارند، درحالی که ماهیت علم مغایر با اسلام نیست.
معتقدم در داخل کشور، بیشتر به تبلیغات شعارگونه و سطحی اکتفا کردیم و در شناساندن فرهنگ عمیق ایرانی- اسلامی خودمان آنگونه که شایسته است، به جوانان نپرداختیم. فکر نمی‌کنم کسی با این فرهنگ و آموزه‌های آن آشنا باشد و تحت تأثیر موارد منفی قرار بگیرد. اگر افرادی هم نسبت به این مسئله پایبندی‌های لازم را ندارند به دلیل نداشتن آگاهی است. وظیفه سیستم آموزشی و رسانه‌ای است که در این زمینه کار‌های فاخرتری کنند. درعین حال عملکرد‌های منفی که بعضی افراد در جامعه ما داشتند و برخی ایجاد دافعه‌ها باعث واکنش مقابله‌ای در بعضی افراد شده که منجر به نتایج منفی گردیده است.
برای اینکه بتوانید الگوی دانشجویان خودتان باشید راهکاری دارید؟
الگو شدن حرف بزرگی است، کسانی می‌توانند الگو باشند که خودشان شخصیت وارسته و منزهی داشته باشند. من خود را در این جایگاه نمی‌دانم، اما همواره سعی کردم تا دافعه برای دانشجویان ایجاد نکنم و با روش تدریس و رفتار صادقانه بتوانم برای دانشجویانم اثرگذار باشم تا بتوانند افراد ارزشمند و مؤثری در جامعه باشند. به نظرم انسان بدون اینکه صحبتی کند با عملکرد و صداقت می‌تواند برای نسل جوان جاذبه‌هایی ایجاد کند. ضمناً لازم است تا به جوانان الگو‌های لازم را معرفی کرد و این بسیار مسئله مهمی است. مهم‌ترین مسائلی که جامعه و رسانه باید درنظر داشته باشند الگودهی مناسب به جوانان است. جوانی که بداند در تاریخ و فرهنگ کشورش انسان‌های وارسته و دانشمندی وجود داشته و دارند و این الگو‌ها را بشناسد دچار بی‌ریشگی و بی‌هویتی نمی‌شود، زیرا الگو‌های لازم را در دسترس دارد و این وظیفه همه آن‌هایی است که با نوجوانان و جوانان سر و کار دارند. همچنان که خود من زیباترین ایمان‌ها و مخلص‌ترین انسان‌ها را در جوانان خودمان در آن سوی مرز‌ها دیده‌ام که جایگاه‌های علمی بالایی نیز در برترین دانشگاه‌های دنیا دارند و به دور از هرگونه هیاهو الگو‌های عملی هستند.
شما در دانشگاه‌های معتبر دنیا حضور داشته و در طرح‌های علمی فعال بوده‌اید. برخورد‌ها به عنوان یک دانشمند محجبه ایرانی چطور بوده است؟
در عرصه‌های علمی سعی کردم به حدی پربار و قوی کار ارائه کنم تا خللی ایجاد نشود و کم کاری را پای حجاب و ملیت من نگذارند. در واقع با پربارتر کردن نقش علمی و پژوهشی‌ام سعی کردم اگر علامت سؤالی هم برای کسی وجود داشته باشد برطرف شود. ما در یک دهکده جهانی زندگی می‌کنیم که فرهنگ‌ها و سنت‌های مختلف در آن وجود دارد و بیش از یک‌میلیارد مسلمان در آن زندگی می‌کنند، بنابراین چیز عجیبی نیست اگر من به عنوان زن محقق مسلمان، محجبه باشم. به نظرم اگر کسی وظیفه خود را به درستی انجام دهد زمینه برداشت‌های منفی را برطرف می‌کند. در عرصه‌های مختلف علمی ازجمله به عنوان رئیس کنگره بین‌المللی در دانشگاه کمبریج انگستان و سخنران مدعو و دبیر اجرایی کنگره‌های بین‌المللی مختلف در آلمان، سوییس، امریکا، روسیه، چین، ژاپن و... با حضور سخنرانان برجسته از کشور‌ها و مذاهب مختلف همیشه مورد احترام بوده‌ام. مثلاً بعد از دریافت مدال طلا و دیپلم افتخار و عنوان برترین مخترع زن از سازمان جهانی مالکیت معنوی سازمان ملل متحد و مدال و نشان تسلا و دیپلم افتخار از کشور صربستان، کارت تبریک و گل از سوی بانوان ایتالیایی برایم ارسال شده بود و پیام‌های تبریک بسیاری از بانوان کشور‌های مختلف دریافت کردم.
شکل جدید اسلام هراسی در رسانه‌های جهان شدت زیادی گرفته است، آیا این نگاه در فضای علمی نسبت به یک خانم محجبه دانشمند هم وجود دارد؟
از اسلام هراسی و تأثیر رسانه‌ها نمی‌توان غافل بود به خصوص با عملکرد گروه‌های افراطی این امر پررنگ‌تر شده است، با این حال سعی کردم در حد توانم شکلی زیبا و مناسب از حجاب و رفتار اسلامی- ایرانی ارائه و دیدگاه‌های منفی را تغییر دهم. متأسفانه بعضاً این مدل برخورد‌ها را در داخل کشور خودمان شاهد بودم تا درخارج. برخی از ظواهر دینی مانند حجاب بهره‌برداری‌های سیاسی می‌کنند و همین باعث ایجاد نگاه منفی به حجاب و سایر اعتقادات افراد می‌شود. البته این موارد را با عملکرد خوب و برخورد‌های صادقانه می‌توان اصلاح کرد. ضمن اینکه سیستم آموزشی و رسانه‌ای ما نیز باید الگو‌های مثبت و خوبی خصوصاً از دانشمندان و بانوان موفق را در جامعه ارائه دهند و معرفی کنند و افرادی را که با حفظ و رعایت اصول ارزشی و اخلاقی در اجتماع و خانواده حضور و بروز خوب و موفق دارند به نسل جوان بشناسانند. ضمن احترام به جامعه هنری و ورزشی، اما رسانه ما در بخش الگوسازی بیشتر به معرفی هنرمندان و ورزشکاران می‌پردازد و معرفی پهلوانان و افتخارآفرینان عرصه‌های علمی کمتر مورد توجه است. معرفی مردان و زنان کوشا در جامعه علمی که در عین سختی‌ها و دست تنها و با حداقل بودجه شب و روز برای اعتلای علمی جامعه در همه رشته‌ها می‌کوشند از ضرورت‌هاست. امروزه در جوامع پیشرفته شما تصویر دانشمندان معاصرشان را در تابلو‌ها درسطح شهرهایشان می‌بینید، اما دانشمندان و بانوان فعال ما در جامعه خود نیز گمنام هستند چه برسد به معرفی در سطح بین‌المللی.
شما در علم ژنتیک از متخصصان صاحبنام محسوب می‌شوید. با توجه به آموزه‌های دینی که از نظر علمی گاهی با پیشرفت‌های علم متوجه حکمت‌های آن می‌شویم آیا در این علم خاص مواردی بوده است که شما را به یاد احادیث و روایات اسلامی و قرآنی بیندازد؟
خود را همیشه شاگرد همه اساتیدم می‌دانم و قدرشناس آن‌ها هستم. سعی می‌کنم تا جایی که بتوانم در ادامه راه آن‌ها قدم بردارم و خدماتی که می‌توانم را به جامعه ارائه دهم. به خصوص درباره مسائل پزشکی و مشاوره ژنتیک و مباحث پزشکی فردمحور کار‌هایی هم انجام داده‌ایم مثل بررسی آیات قرآن درباره سبک زندگی سالم و ارتباط آن موارد با سلامت جسمی و روحی که مقاله مربوط در مجله علمی- پژوهشی وزارت بهداشت (تزکیه) هم منتشر شده است. تمام آزمایش‌ها و مطالب تدریسی ما از زمانی که زیرمیکروسکوپ به سلول نگاه می‌کنیم تا ترمیم و ساخت بافت‌ها به قدری زیبا، مهندسی و تنظیم شده هستند که انسان را هرچه بیشتر متوجه خالق می‌نماید.
به این اندیشیده‌اید که اگر حجاب نداشتید موفق‌تر بودید؟
اگرکسی بخواهد از جاذبه‌های ظاهری خود استفاده کند شاید موفقیت‌هایی داشته باشد، اما مطمئناً موقتی است و همراه با ضرر‌های دیگری خواهد بود. سعی کردم در هر موقعیتی که هستم به باور‌ها و اصول اعتقادی خود پایبند باشم و از آن‌ها عدول نکنم، چون اگر سختی‌هایی هم باشد می‌دانم خداوند بزرگ می‌بیند و جبران می‌کند.
اگر بخواهید درباره حجاب با دانشجوی خود صحبت کنید به او چه می‌گویید؟
دانشجویان ما به اندازه کافی با روش‌های مستقیم درباره این مسائل شنیده‌اند، بنابراین تلاش می‌کنم غیرمستقیم و به شکلی زیبا، خوب و موقر با عمل و رفتارم آن‌ها را آگاه کنم و اینکه بدانند حجاب و عفاف امری است با لایه‌های مختلف ظاهری و باطنی (وقار رفتاری) که اگر رعایت کنند خودشان در امنیت و سلامت خواهند بود. ویل دورانت می‌گوید: «زنان به تجربه آموخته‌اند که دست و دلبازی باعث طعن و تحقیر آن‌ها خواهد بود و این امر را به دختران خود یاد دادند. آنچه را که بجوییم و نیابیم گرانبها و ارزشمند است. هرچه خود و ارزش‌های وجودی خود را در جامعه حفظ کنند کمتر مورد آزار روحی و جسمی قرار خواهند گرفت.»
در خارج از کشور نسبت به اینکه بانوی دانشمندی محجبه است کنجکاو نمی‌شوند؟ همین سؤال را اگر با یکی از چهره‌های شاخص علمی در خارج مطرح کنید چطور؟
بعضاً علت تفاوت نوع پوشش ما را در محیط‌های زنانه با محیط‌هایی که آقایان هستند جویا می‌شوند که برای آن‌ها می‌گویم جواهر گرانقیمت را در بهترین و امن‌ترین مکان می‌گذارند تا ایمن باشد. همه ادیان الهی پوشش دارند. باورمندان به ادیان نسبت به باور و دلبستگی به همه محدوده‌ها دقت و مراقبت دارند و پوشش یکی از مواردی است که متناسب با فرهنگ‌ها و شرایط محیط شکل ظاهری آن قابلیت انعطاف دارد. اسلام هم به زن چنین نگاهی دارد، زیرا ارزش داشته و با داشتن حجاب و وقار در رفتار مورد حفاظت است تا از آسیب‌های روحی و جسمی و سوءاستفاده در امان باشد. ضمن اینکه در طول تاریخ بشری، مدارک و تصاویر زیادی از پوشیدگی بانوان وجود داشته که نشان از فطری بودن پوشیدگی بوده است حتی برای رفتن به کلیسا یا سایر عبادتگاه‌ها هم بعضاً بانوان روسری سر می‌کردند. این‌ها دلیلی بر محدودیت و تحقیر زن نیست، بلکه به‌خاطر محفوظ ماندن از خطرات و سوءاستفاده‌ها و قلب‌های بیمار است تا ایمن باشد. زن با پوشش و وقار می‌تواند بدون محدودیت در هر جامعه‌ای فعالیت‌های درمانی، علمی، تحقیقاتی و اجتماعی داشته باشد و کمتر مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
خاطره‌ای درباره حجاب اگر دارید، بفرمایید.
خاطراتم بسیار زیاد است. یک‌بار سال ۲۰۰۶ در کنگره بین‌المللی ارتوپدی کیوتوی ژاپن که تنها دانشجوی پزشکی بودم و بیش از ۶۰۰ پزشک متخصص ارتوپدی هم از کشور‌های مختلف (بیشتر متخصصان مرد) حضور داشتند به اندازه‌ای حجاب، حضور و ارائه من برای متخصصان اهل سنت مصر جذاب بود که می‌گفتند تو الگوی یک زن مسلمان هستی و همراه همسرانشان من را به همه مکان‌های دیدنی کیوتو بردند و به تمام کنگره‌های بعدی در مصر دعوتم می‌کردند حتی برایم پیگیر ویزا بودند و درحال حاضر نیز همچنان با هم در تماس هستیم.