علت نام گذاری سوره فلق وناس به معوذتین چیست؟

بعضی از سوره‎های قرآن نام‎های مختلفی دارند از جمله سوره‎های فلق و ناس است که یکی از نام‎های آنها «معوذه» است و به هر دو سوره اطلاق «معوذتین» (دو معوذه) شده است،لذا به دو سوره «معوذتین» می‎گویند و در روایات هم به این دو سورة مبارکه اطلاق «معوذتین» شده است.[1]

کلمه معوذه از «عَوْذ» گرفته شده به معنای پناه بردن و حفظ کردن خویش و پرهیز دادن از شر، از راه پناه بردن به کسی که می‎تواند آن شر را دفع کند.[2]

علت نام‎گذاری این دو سوره به معوذتین
قبل از جواب دادن به این سؤال تذکر این مسأله لازم است قرآن خود را به عنوان شفاء معرفی می‎کند و می‎فرماید:«وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِینَ وَ لا یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إِلاَّ خَساراً؛[3] و ما آنچه از قرآن فرستیم شفای دل و رحمت الهی به اهل ایمان است لکن کافران را به جز زیان چیزی نخواهد افزود» قرآن می‎تواند برای کسانی که به او تمسک می‎کنند و با او مأنوس هستند هم شفای ظاهری برای آنها باشد و هم شفای معنوی و روحی او باشد. [4]

امّا نسبت به این سوره از روایات این‎گونه استفاده می‎شود که اگر انسان خود یا دیگران را بوسیله این دو سوره تعویذ کند، مریضی او خوب می‎شود و از شروری که در این دو سوره بیان شده در امان خواهد بود، لذا از امام صادق ـ علیه السّلام ـ نقل شده که:«پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ مریض شدند، تب ایشان شدت پیدا کرد، جبرئیل (و میکائیل) این دو سوره را برای شفای پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نازل کردند، جبرئیل به قرائت سوره فلق و میکائیل به قرائت سوره ناس در پایین پای آن حضرت برای شفا متوسل شدند».[5]

هم‎چنین امام صادق ـ علیه السّلام ـ می‎فرماید:«پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود:اگر کسی خواست به دیگری بدی انجام بدهد، و او بخواهد که خدا این شخص را از او دور کند (و مانع بدی او شود) پس وقتی که او را می‎بیند بگوید:«اَعُوذُ وَ بِحَولِ اللهِ وَ قُوَتِهِ مِن حَولِ خَلقِهِ وَ قُوُّتِهِم» و سوره فلق را بخواند بعد هم این آیه را بخواند:« فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ[6]» در این صورت خداوند فریب هر فریب‎کاری و مکر هر مکرکننده‎ای و حسد هر حسدورزی را از او دور می‎کند و باید این کلمات را در صورت او بخواند».[7]

باز نقل شده که امام رضا ـ علیه السّلام ـ یک فرد صرعی را (غشی) دید، یک کاسه آب درخواست کردو بعد امام ـ علیه السّلام ـ سوره حمد و سوره فلق و ناس (معوذتین) را قرائت فرمود و در آب دمید، آب را روی آن مریض ریختند بعد هم مریض خوب شد و امام ـ علیه السّلام ـ فرمود :«دیگر به آن حالت بر نمی‎گردد».[8]

و نقل شده که بسیار می‎شد پیامبر صلّی الله علیه و آله، امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام را با این دو سوره تعویذ می‎فرمود.[9]

هم‎چنین پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرموده‎اند:«آیاتی بر من نازل شده که نظیرش نازل نشده و آن در سوره قل اعوذ است».[10]

علامه طباطبایی در توضیح این حدیث می‎فرماید:شاید مراد پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ از این‎که فرمود مثل این دو سوره بر من نازل نشده، این باشد که تنها این دو سوره در مورد عوذه و حرز نازل شده و هیچ سوره‎ای دیگر این خاصیت را ندارد.[11]

پس می‎توان گفت:این دو سوره خاصیت تعویذ (پناه بردن به خدا) را دارد که باعث می‎شود انسان با این دو سوره خود را از شروری حفظ کند و بدین جهت این دو سوره به معوذتین نام‎گذاری شده است. در سوره فلق به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستوری می‎دهد از چند چیز به خدا پناه ببر البتّه این دستور اختصاصی به پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ ندارد.

معوذتین چیست

سوره ناس

1. از شر هر مخلوقی چه جن و چه حیوانات و هر مخلوق دیگری که شری همراه خود دارد؛

2. از شر شب وقتی که با ظلمتش داخل می‎شود، در این‎جا خداوند شر را به شب نسبت داده، زیرا شبِ تاریک، انسان شرور را در رساندن شر کمک می‎کند لذا به همین خاطر شر در شب بیشتر از روز است، علاوه بر این؛ انسان که مورد حمله شرور واقع می‎شود در شب ناتوان‎تر از روز است؛

3. از شر زنان جادوگر و ساحر؛

4. از شر حسود وقتی که مبتلاء به حسد گشته و مشغول اعمال حسدورزی می‎شود.
بعضی هم گفته‎اند این آیه شامل شورچشمی نیز می‎شود چون چشم زدن هم ناشی از نوعی حسادت است.[12]

و در سوره ناس هم انسان خود را از وساوس شیطانی که هر دم وسوسه می‎کند، تعویذ می‎کند و خود را در پناه خدا قرار می‎دهد.

البتّه همان‎طوری که می‎دانیم این دو سوره با «قل اعوذ» شروع شده‎اند که متضمن تعویذ (پناه بردن به خدا) می‎باشد از این رو به این دو سوره معوذتین گفته‎اند.

==================================
پی نوشت ها:
[1] . جویباری، رستگار، تفسیر بصائر، قم، ناشر مؤلف، چاپ اول، 1413 هـ ، ج 60، ص 658.
[2] . ر.ک، هاشم‎زاده هریسی، هاشم، شناخت سوره‎های قرآن، تهران، انتشارات کتابخانه صدر، 1373، ص 632؛ و طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج 20، ص 680.
[3] . اسراء/ 82.
[4] . طبرسی، مجمع‎البیان، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، 1418 هـ ، ج 6، ص 226.
[5] . خرمشاهی، بهاء‎الدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، انتشارات دوستان، چاپ اول، 1377، ج 2، ص 2123.
[6] . توبه / 129 .
[7] . علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1422 هـ ، ج 8، ص 379.
[8] . علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1422 هـ ، ج 8، ص 379.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج 20، ص 683.
[10] . همان .
[11] . علی بن جمعه العروسی الحویزی، تفسیر نورالثقلین، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1422 هـ ، ج 8، ص 379.
[12] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر میزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج 20، ص 680.