نگاه امام علی (ع) به انفاق و جایگاه آن

به گزارش کارگرآنلاین در میان مباحث مرتبط با سبک‌زندگی، که ما معمولا به مباحث ظاهری توجه می کنیم، اقتصاد و یا بعد اقتصادی ســبک‌زندگی، اهمیت بسیاری دارد که معمولا بدان کم توجه می شود. سبک زندگی اقتصادی بعدی از سبک‌زندگی اجتماعی است که به شــیوه خاص تعاملات و رفتارهــای اقتصادی یک فرد،گروه یا جامعه اطلاق می شــود.

سبک‌زندگی اقتصادی مطلوب در اسلام متأثر بر ارزش های اصیل اسلامی به خصوص ارزشهای اسلامی در عرصه تولید، مصرف و توزیع اســت. در بینش اسلامی، اقتصاد اصل و زیربنا نیســت؛ بلکه یکی از مؤلفه های ضروری جهت تحقق ســعادت بشر است. به بیان دیگر، اسلام تولید، مصرف و توزیع را به عنوان اهداف غایی در نظر نمیگیرد؛ بلکه این امور از این، حیث که اهدافی مقدمی جهت دستیابی به قرب و تقرب خداوند هستند(نجم/ 42 ، علق/8) مطلوب قلمداد می شوند. 
در سبک‌زندگی اقتصادی مطلوب اسلامی، ارزش های پرکاری، قناعت و ایثار به ترتیب در تولید، مصرف و توزیع ترویج می شــود. ترویج این ارزشها باعث بهبود اوضاع اقتصادی در دو سطح خرد (وضعیت اقتصادی افراد) و کلان (وضعیت اقتصادی جامعه) می شود.
 
سرمایه حلال در تولید:
 
تولید و تلاش رمز بقای یک جامعه اســت. در بینش اسلامی، تولید تنها برای تأمین معاش نیســت؛ بلکه وسیله ای برای عمران و آبادانی زمین است که بشــر بدان مأمور گشته است (هود/6)اسلام از نظر فکری با تأکید بر تولید نافع و رعایت سود عادلانه و نهی از تنبلی به دنبال ایجاد سبک زندگی متعادل و راکد گذاشتن سرمایه (توبه/ 34) به دنبال ایجاد سبک زندگی متعادل اقتصادی و ایجاد ثبات اقتصادی در جامعه اســت. اسلام با توجه به اهمیت تولید در زندگی فردی و اجتماعی بشــر، بر تولید پاک و تلاش انسان تاکید ویژه ای می کند. تا جایی که قرآن کریم به طور صریح، همه بهره مندیهای انسان را در گرو تلاش او میداند (نجم/39 ،نساء/32) از ســوی دیگر اسلام طیب نبودن تولید را نهی و بر بهره منــدی از رزق حلال تأکید دارد (نحل/114 ).
 
جایگاه انفاق در اسلام:
 
انفاق در راه خداوند در قالب انفاق واجب و مستحب از جمله مؤلفه های محوری در فرهنگ توزیعی اسلام اســت. اسلام در کنار تشویق به پرداخت خمس و زکات، مؤمنان را به انفاق مستحب و ایثار در راه خدا ترغیب مینماید. ایثار هنگامی محقق می شود که افراد نه تنها حقوق دیگران را پایمال نکنند؛ بلکه از آنچه خود دوســت دارند به دیگران ببخشند.
خداوند متعال در قرآن حکایت ایثار اهل بیت و مقدم داشــتن دیگران بر خود را به زیبایی بیان مینماید؛ زمانی که آنان ســه روز متوالی افطاری خود را به یتیم، اسیر و مسکین بخشیدند(حشر/9). ایثار، مرتبه بالاتری از عدالت است؛ امیرمؤمنان علی(ع) در تفاوت ایثار و عدالت میفرمایند: عدالت آن اســت که بر اساس انصاف، حق مردم به آنها داده شود؛ ولی احسان آن است که علاوه بر ادای حقوق، بر آنها نیکی کنی.
 تأکید اسلام و پیشوایان دینی بر فرهنگ ایثار تنها در بعد نظری نبوده بلکه پیشوایان دینی در عمل اهمیت این گزاره فرهنگی را نشــان داده اند. در روایتی از امام صادق(ع) آمده است: همانا امیرالمؤمنین(ع) هزار بنده را با پولی که از دسترنج خویش به دست آورده بود آزاد فرمودند. زمانی که خشکســالی و قحطی در مدینه ظاهر شــد، امام صادق(ع) به کارگزار خوددستور دادگندم ذخیره منزل را در بازار بفروشد و مانند سایر مردم به صورت روزانه از آن به بعد نان منزل حضرت را ترکیبی از گندم و جو قرار دهد.
امام در این روایت در صدد توجه دادن عملی مردم به گسترش فرهنگ انفاق در زمان بروز سختیها هستند. در فرهنگ توزیعی اسلام تأکید نظام اقتصادی اسلام بر رفع نیازها از طریق کوشش و تلاش خود فرد اســت؛ به همین علت کســب روزی برای تأمین خود و خانواده واجب عینی اســت. با وجود این در جامعه افرادی وجود دارند که یا توانایی کار کردن ندارند و یا اینکه درآمد حاصل از کار آنها کافی نیســت. در این هنگام اسلام تأکید بر گسترش فرهنگ انفاق و ایثار دارد.
تاکید اسلام بر فرهنگ ایثار و انفاق ناشی از اعتقاد به وجود حیات جاودانه و جنبه مقدمی دنیا برای آخرت است. البته ایثار در فرهنگ اسلامی محدود به چارچوب مشــخصی اســت و اینگونه نیست که فردی که همه زندگی خود را در راه خدا انفاق کند، لزوما فردی مؤمن اســت؛ بلکه کسی که همه اموالش را در را خدا انفاق کند و برای خود و عیال خود چیزی نگذارد، اســراف کار معرفی شــده است؛ از اینرو انفاق هم محدود به این گزاره است که سبب نشود زندگی به زیر حد کفاف برسد.
ترویج سه ارزش پرکاری، قناعت و انفاق به ترتیب در سه بخش تولید، مصرف و توزیع در ســبک زندگی اقتصادی اسلامی به مفهوم هدفگذاری افزایش تولیدات، کنترل مصرف در سطح کفاف و انتقال مازاد درآمد از طریق انفاق در راه خدا اســت؛
ازاینرو، سبک زندگی اقتصادی مطلوب اسلام مبتنی بر سه ارزش قناعت در مصرف، پرکاری در تولید و انفاق مازاد مصرف است. این سبک زندگی اقتصادی سبب ایجاد تعادل در سطح خرد و کلان می شود. بنابراین سبک زندگی اقتصادی اسلام در ســطح خرد، رفتار اقتصادی انسان را در سه بخش تولید، توزیع و مصرف هدایت کرده و در ســطح کلان، با معرفی نظــام اقتصادی در حوزه های تولید، توزیع و مصرف، انســان را به ســوی حیات طیب و پاکیزه که در قرآن، هدف زندگانی انســان معرفی شده است، راهنمایی می‌کند. تفاوت اساسی سبک زندگی اقتصادی اسلام، با سایر مکاتب در آموزه ها و مفاهیم ارزشی آن نهفته است.