تفسیر جالب آیه وَأَقِمِ الصَّلَوةَ طَرَفَىِ النَّهَارِ وَزُلَفاً مِّنَ الَّیْلِ إِنَّ الْحَسَنَتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ذَلِکَ ذِکْرَى‏ لِلذَّ کِرِینَ

ابن مسعود گوید: مردى به زنى رسید و او را از زن مزبور خوش آمد، وى را بوسید. سپس این مرد نزد پیامبر آمد و رسول خدا صلی الله علیه و آله را از رفتار زشت خود خبر داد. این آیه نازل گردید. سپس آن مرد گفت: یا رسول اللّه این آیه فقط براى من در این مورد بخصوص نازل شده است؟ پیامبر فرمود: مربوط به تمام امت من است.[۲]

• ابوالیسر گوید: زنى نزد من آمد و خواست از خرماى من خریدارى کند به او گفتم من خرماى بهتر از این هم دارم که در منزل من است. اگر می‌خواهى به خانه من بیا تا به تو نشان بدهم. زن مزبور داخل خانه من شد و من او را چون زیبا بود در خانه خود بوسیدم. سپس این رفتار زشت خود را براى رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتم. پیامبر بعد از طى طریق و راه رفتن زیاد این آیه به او نازل گردید.[۳]

و نیز مانند این حدیث را علماى عامه از ابوامامة و معاذ بن جبل و ابن عباس و بریدة و دیگران نقل و روایت نموده اند، و داستان مزبور از طریق تفصیل بدین قرار است:

ابوالیسر عمرو بن غزیة الانصارى مردى بود خرمافروش روزى زنى نزد وى آمد که از او خرما بخرد، ابوالیسر به آن زن گفت: خرماى بهتر از این در خانه خود دارم اگر می‌خواهى بیا و ببین سپس اگر خواستى خریدارى آن، زن قبول کرد و به خانه ابوالیسر درآمد پس از داخل شدن زن در خانه، ابوالیسر او را بغل کرد و بوسید.

• زن گفت: اى ابوالیسر از خدا بترس و از من دور شو، ابوالیسر از تذکر آن زن به خود آمد و به کنار رفت در حالتى که از فعل بد خود سخت نادم و پشیمان بود نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله آمد و گفت: یا رسول اللّه اگر مردى با زنى مراوده و معاشرتى پیدا کند و او را بغل بنماید و خود را به او بچسباند ولى با وى نزدیکى و جماع نکند درباره چنین مردى چه قضاوت خواهى نمود؟

عمر بن الخطاب که در آن میان حضور داشت به ابوالیسر گفت: اگر این رفتار را مستور و پوشیده می‌داشتى و به رسول خدا صلی الله علیه و آله نمى گفتى، بهتر بود زیرا خداوند این عیوب را مى پوشاند.

پیامبر به ابوالیسر فرمود: منتظر دستور خداوند باش. سپس پیامبر براى اداى نماز عصر به مسجد رفت پس از فراغ از نماز عصر جبرئیل آمد و این آیه را نازل نمود.

پیامبر فرمود: ابوالیسر کجاست؟ ابوالیسر که در نماز جماعت حاضر بود نزدیک رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد، پیامبر به او فرمود: آیا نماز عصر را با ما بجاى آورده اى یا نه؟ گفت: بلى یا رسول اللّه، فرمود: برو، همین نماز کفاره رفتار بدى بود که انجام داده اى.

عمر بن الخطاب گفت: یا رسول اللّه این کفاره مخصوص ابوالیسر است یا از براى همه ما به طور عموم است؟ فرمود: براى همه به طور عموم است[۴].[۵]

تفسیر نور (محسن قرائتی)
وَ أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ ذلِکَ ذِکْرى‌ لِلذَّاکِرِینَ «114»

و نماز را در دو طرف روز و اوایل شب بپادار، (زیرا) بدرستى که کارهاى نیکو (همچون نماز)، بدى‌ها را محو مى‌کند، این (فرمان)، تذکّرى است براى اهل ذکر.

وَ اصْبِرْ فَإِنَّ اللَّهَ لا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ «115»

و پایدار باش، که همانا خداوند پاداش نیکوکاران را ضایع نمى‌کند.

نکته ها
در روایات، مراد از دو طرف روز، صبح و مغرب، و مراد از اوایل شب، نماز عشا بیان شده است. «1» البتّه این آیه در مقام بیان تمام نمازهاى روزانه نیست.

شخصى از اعمال زشت خویش ناراحت بود، لذا پس از نماز در مسجد از پیامبر صلى الله علیه و آله‌

«1». تفسیر کنزالدقائق.

جلد 4 - صفحه 129

خواست تا او را حدّ بزند، حضرت به او فرمود: چون بعد از آن عمل خلاف، در نماز جماعت شرکت کرده‌اى، خداوند تو را بخشید. «1»

از امام صادق علیه السلام سؤال شد که شخصى از طریق طاغوت درآمدهایى را بدست آورده وبا امید به آیه‌ى‌ «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ» به فقرا کمک مى‌کند وبه حج مى‌رود؟ حضرت فرمود: «انّ الخطیئة لا تکفر الخطیئة» گناه را نمى‌توان با گناه پوشاند. «2» آنچه را بدست آورده مالِ مردم است وتصرّف در مال مردم به هر شکل حرام است.

امید بخش‌ترین آیه‌ى قرآن‌:

حضرت على علیه السلام بر جمعى وارد شده و از آنها سؤال فرمودند: آیا مى‌دانید امیدبخش‌ترین آیه‌ى قرآن کدام است؟! هر کس به فراخور حال خویش آیه‌اى را عنوان کرد:

بعضى گفتند: آیه‌ى‌ «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ» «3» یعنى خداوند جز شرک، گناهان دیگر را مى‌بخشد.
بعض دیگر بر آن بودند که این آیه است؛ «وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اللَّهَ یَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِیماً» «4» یعنى هر کس خلافکار و ظالم باشد ولى استغفار کند، خداوند را بخشنده و مهربان خواهد یافت.
عدّه‌اى اظهار داشتند آیه‌ى‌ «یا عِبادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلى‌ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعاً» «5» یعنى اى بندگان من که در حقّ خود اسراف کرده‌اید! از رحمت خدا مأیوس نشوید، زیرا او همه‌ى گناهان را مى‌بخشد.
تعدادى هم نظر به این آیه داشتند؛ «وَ الَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ» «6» یعنى کسانى که اگر کار زشتى انجام دادند و به خودشان ظلم کردند، یاد خداوند مى‌کنند و براى گناهان خویش استغفار مى‌نمایند، و کیست جز خداوند که گناهان را ببخشد.
«1». تفسیر مجمع‌البیان.

«2». تفسیر کنزالدقائق.

«3». نساء، 48.

«4». نساء، 110.

«5». زمر، 53.

«6». آل‌عمران، 134.

جلد 4 - صفحه 130

بعد از اینکه حضرت نظرات آنان را شنید، فرمودند: از حبیبم رسول خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که فرمود: امیدبخش‌ترین آیه در قرآن این آیه است: «أَقِمِ الصَّلاةَ طَرَفَیِ النَّهارِ وَ زُلَفاً مِنَ اللَّیْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»

سپس پیامبر صلى الله علیه و آله ادامه دادند: یا على! سوگند به خداوندى که مرا بشیر و نذیر به سوى مردم مبعوث کرد، وقتى که انسان براى نماز وضو بگیرد، گناهانش ریخته مى‌شود، و زمانى که رو به قبله کند، پاک مى‌شود. یا على! مثال اقامه کننده‌ى نمازهاى روزانه، مثل کسى است که هر روز پنج مرتبه در نهر آبى که جلوى منزل اوست خود را شستشو کند. «1»

پیام ها
1- رهبر باید الگوى مردم باشد. فَاسْتَقِمْ‌ ... أَقِمِ‌ ...

2- نماز را باید با شرایط و آداب کامل بجاى آورد. در کلمه‌ى «اقامه»، معناى کمال و تمام نهفته است. «أَقِمِ الصَّلاةَ»

3- نماز، قوّت قلب مؤمنان است. چون در آیات گذشته، فرمان به استقامت و عدم اعتماد به ظالمان مطرح شد و این امور نیاز به روحیّه‌ى بالا دارد، لذا در این آیه، خداوند امر به تقویت روح با اهرم نماز مى‌فرماید. فَاسْتَقِمْ‌ ... وَ أَقِمِ الصَّلاةَ

4- نمازها را باید در وقت مقرّر انجام داد. «طَرَفَیِ النَّهارِ»

5- نماز، روشن‌ترین نمونه‌ى کار نیک است. أَقِمِ‌ ... إِنَّ الْحَسَناتِ‌ ...

6- اعمال انسان در یکدیگر تأثیر دارند. «إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئاتِ»

7- دستور به نماز، روشن‌ترین پند خداست. «ذلِکَ ذِکْرى‌» (نماز، ذکر الهى است)

8- همه‌ى افراد از تذکّرات الهى، بهره‌مند نمى‌شوند. «ذِکْرى‌ لِلذَّاکِرِینَ»

9- برپایى واقامه‌ى نماز، پشتکار وحوصله مى‌خواهد. «2» «أَقِمِ الصَّلاةَ، وَ اصْبِرْ»

«1». تفاسیر مجمع‌البیان و کنزالدقائق.

«2». در آیه‌اى دیگر مى‌فرماید: «وَ أْمُرْ أَهْلَکَ بِالصَّلاةِ وَ اصْطَبِرْ عَلَیْها» طه، 132.

تفسیر نور(10جلدى)، ج‌4، ص: 131