آیا مجسمه سازی حرام است؟ فتاوای مراجع چه می گوید
وقتی سؤال می‌شود که آیا فعلی حرام هست یا خیر؟ یا فتاوای آن چیست؟ موضوع آگاهی از احکام است. پس فرد مسلمان یا خودش مجتهد است و احکام را از منابع آن استنباط و استخراج می‌کند و یا در این رشته تخصص و تبحر علمی ندارد و به اهلش (فقها و مراجع تقلید) رجوع می‌نماید و از آنان طلب فتوا (استفتاء) می‌نماید و آگاه می‌شود که حکمش چیست؟ اما وقتی بیان می‌شود که دلایلش چیست؟ موضوع به «فلسفه احکام» بر می‌گردد که خود رشته مستقل و مفصلی است. لذا ممکن است در هر موردی از فلسفۀ احکام، مطالعه کتاب‌های بسیاری لازم باشد؛ چرا که احکام یک یا دو حکمت ندارند و نمی‌شود به حکمت یا فلسفه احکام (یا همان فلسفه حقوق) در چند سطر اشاره نمود!
بسیاری از فقها، ساخت مجسمه غیر جاندار را جایز دانسته و ساخت مجسمه جاندار را نیز به شرطی که تمام تنه نباشد، جایز دانسته‌اند و برخی نیز کلاً مجسمه‌سازی را بلا اشکال بیان نموده‌اند. البته در استفتاء هر کسی موظف است که از مرجع خود تقلید نماید.
استفتاء:
امام خامنه‌ای:
س 1222: ساخت عروسک و مجسمه و نقاشى و ترسیم چهره موجودات زنده اعم از گیاهان، حیوانات و انسان چه حکمى دارد؟ خرید و فروش و نگهدارى و ارائه آنها در نمایشگاه چه حکمى دارد؟
پاسخ: ساخت مجسمه و نقاشى و ترسیم چهره موجودات و لو ذى‌روح اشکال ندارد. همچنین خرید و فروش و نگهدارى نقاشى و مجسمه جایز است و ارائه آنها در نمایشگاه هم اشکال ندارد.
س 1223: در روش تحصیلى جدید، درسى با عنوان اعتماد به نفس وجود دارد که بخشى از آن مخصوص مجسمه سازى است، بعضى از معلمان به دانش آموزان دستور ساخت عروسک یا مجسمه سگ یا خرگوش و امثال آن را از پارچه یا چیز دیگرى به عنوان صنایع دستى مىدهند، حکم ساخت اشیاء مذکور چیست؟ امر معلّمان به دانشآموزان راجع به ساخت آنها چه حکمى دارد؟ آیا کامل بودن یا نبودن اجزاى آنها در حکم تأثیر دارد؟
پاسخ: ساخت مجسمه و نیز امر به ساخت آن، مانع ندارد.
س 1224: ترسیم و نقاشى قصههاى قرآنى توسط کودکان و نوجوانان چه حکمى دارد؟ مثل اینکه از کودکان خواسته شود که به‌طور مثال قصه اصحاب فیل یا شکافته شدن دریا براى حضرت موسى(علیه‌السلام) و غیر آنها را رسم کنند؟
پاسخ: این کار فىنفسه اشکال ندارد ولى باید بر اساس متن حقایق و وقایع باشد و از بیان امور مخالف واقع و یا امورى که موجب هتک حرمت هستند، اجتناب شود.
س 1225: آیا ساخت عروسک و یا مجسمه موجودات ذى روح اعم از انسان یا غیر آن به وسیله دستگاه مخصوص آن جایز است؟
پاسخ: اشکال ندارد.
آیت الله العظمی نوری همدانی:
س 568 - آیا ساخت مجسمه شخصیتهاى برجسته علمى براى بزرگداشت آنان و نصب در میادین شهر جایز است؟
پاسخ: ساختن مجسمه در صورتى که براى هدف عقلائى باشد و اسراف محسوب نشود جایز است.
مرحوم آیت‌الله العظمی بهجت (ره):
سؤال1875: مجسّمهسازى از نظر شرع چه حکمى دارد؟
پاسخ: صورت تمام از چیزهایى که روح دارند، جایز نیست.
سؤال1876: ساختن پیکرههاى نیم تنه (عکسهاى نیمه برجسته) از شخصیتها چه حکمى دارد؟
پاسخ: اگر مجسمه نباشد، یا تامّ نباشد، احتمال جایز بودن است.
نکته:
گاه چیزی یا کاری فی‌نفسه حرام است، اما گاه حلال یا حرام بودن یک کار، به اهداف آن مربوط می‌شود – گاهی به شرایط زمانی، مکانی و فرهنگی و ... – به عنوان مثال حتی مجسمه یک چوب کبریت هم به هدف «بت‌تراشی و بت‌سازی» انجام بگیرد، حرام است. اگر هر مجسمه‌ای به هدف ایجاد اعوجاج و انحراف در اذهان عمومی مردم و به ویژه مسلمانان ساخته شود، حرام است. حتی سرودن یک بیت شعر نیز به منظور مقابله با اسلام حرام است و ... .
از این رو، ممکن است که در یک برهه یا جامعه‌ای (مثل دوران‌های بت‌پرستی، یا جوامع بت‌پرست دیروزی و امروزی)، هر گونه مجسمه‌سازی، مظهر یا دست کم زمینه و تبلیغی برای بُت‌پرستی باشد، هم چنین ممکن است در یک برهه یا جامعه‌ای چنین نباشد.
