آیا گفتن «السّلامُ علینا و علی عبادِ اللهِ الصّالحین» در نماز موجب باطل‌شدن آن می‌شود؟!
امام باقر(ع) فرمود: «دو چیز است که مردم با آن نماز خویش را باطل می‌کنند: این‌که شخص بگوید: تبارک اسمک(نام تو مقدّس و متعالی باد)، تعالی جَدّک(بخت تو بلند مرتبه باد)، لا إله غیرک(خدایی به جز تو نیست)، که جنّیان از روی جهالت و نادانی این سخنان را بر زبان آوردند و خداوند عزّ و جلّ آن‌را از زبان آنان نقل کرد. نیز این‌که کسی بگوید: السّلامُ علینا و علی عبادِ اللهِ الصّالحین. آیا جمله آخر را نباید در نماز گفت؟ پس چرا همه در سلام نماز، آن‌را می‌گویند؟
پاسخ اجمالی
نخست باید گفت، نماز از جمله عبادات توقیفی است؛ یعنی نماز را همان‌گونه که پیامبر(ص) و ائمه(ع) به ما آموختند باید انجام داد؛ از این‌رو نمی‌توان به دلخواه خود چیزی بدان افزود و یا از آن کاست.
با توجه این موضوع، آنچه در پرسش آمده، برگرفته از روایاتی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است که در منابع معتبر شیعی نقل شده است:
راوی از امام باقر(ع) نقل می‌کند: «دو چیز است که مردم با آن نماز خود را باطل می‌کنند: یکی این‌که می‌گوید «تبارک اسمک و تعالى جدک»، که جمله اخیر(خدایا بخت تو بلند است)، جملهای است که جنیان از روى جهالت و بدون شناخت در مورد خدا می‌گفتند و خدا در سوره جن،[1] همین عبارت را از آنها حکایت کرده است.
و چیز دیگری که نماز را باطل می‌کند آن است که گفته شود: «السلام علینا و على عباد اللَّه الصالحین».[2]
از امام صادق(ع) نقل شده است: ابن مسعود با گفتن این دو جمله، نماز مردم را باطل کرد.[3]
آنچه در این مورد می‌توان گفت این است که «جد» در لغت به معنای بخت و اقبال است که استفاده از آن در مورد خداوند صحیح نیست؛ از این‌رو گفتن آن در نماز موجب بطلان آن می‌شود.
و اما گفتن «السّلام علینا و على عباد اللَّه الصّالحین» اگر بعد از تشهد اول باشد، نماز را باطل خواهد کرد؛ زیرا سلام بی‌جا به شمار می‌آید، و نشانگر تحلیل و بیرون آمدن از نماز است. به عبارت دیگر، اگر این جمله گفته شود، گویا نمازگزار قبل از آن‌که نمازش را به پایان برساند، در میانه آن از نماز خارج شده است. و گویا ابن مسعود نیز در میانه نماز چنین سلامی می‌داد.
در همین زمینه، از امام ششم(ع) نقل است: در نماز با هر کلامی از خدا و پیامبرش یاد کنی، به عنوان بخشی از نمازت به شمار می‌آید؛ اما گفتن «السلام علینا و علی عباد الله الصالحین» به منزله خروج از نماز است.[4]
با توجه به آنچه گفته شد، گفتن این سلام در آخر نماز و در انتهای تشهّد دوّم و بعد از گفتن شهادتین، اشکال ندارد؛ زیرا نمازگزار در تشهّد آخر وقتى شهادتین را بگوید، از نماز فارغ خواهد شد و سلامی که موجب قطع نماز است خللى به صحت نماز وارد نمی‌کند.
[1]. جن، 3. «وَ أَنَّهُ تَعالى جَدُّ رَبِّنا...».
[2]. شیخ صدوق، خصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 50، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش. «حَدَّثَنَا أَبِی رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ مَیْسَرَةَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ: شَیْئَانِ یُفْسِدُ النَّاسُ بِهِمَا صَلَاتَهُمْ قَوْلُ الرَّجُلِ تَبَارَکَ اسْمُکَ وَ تَعَالَى جَدُّکَ وَ إِنَّمَا هُوَ شَیْءٌ قَالَتْهُ الْجِنُّ بِجَهَالَةٍ فَحَکَى اللَّهُ عَنْهُمْ وَ قَوْلُ الرَّجُلِ السَّلَامُ عَلَیْنَا وَ عَلَى عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِینَ».
[3]. شیخ کلینی، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر و آخوندی، محمد، ج 3، ص 338، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 401، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.
