یادداشت بهزاد تیمورپور
پارادوکس ایدئولوژی در اقدامات فرهنگی: دیالکتیک گفتمان و حذف
کار فرهنگی، ذاتاً فعالیتی ایدئولوژیک است. هر اثر فرهنگی، هر برنامه‌ریزی و هر سیاست‌گذاری در این حوزه، ناگزیر حامل ارزش‌ها، باورها و نگرش‌های خاصی است. اما نکته‌ی کلیدی این است که چگونه با این ایدئولوژی مواجه می‌شویم. آیا آن را به ابزاری برای تحمیل و یکسان‌سازی تبدیل می‌کنیم، یا آن را بستری برای گفتگو و تبادل نظر می‌دانیم؟
خطر اصلی زمانی بروز می‌کند که ایدئولوژی، بهانه‌ای برای حذف و طرد شود. وقتی ایدئولوژی ما در کار فرهنگی، به حذف گفتگو میان مخاطبان و حلقه‌های میانی فرهنگ منجر شود، در واقع، فرصت رشد و پویایی را از جامعه سلب کرده‌ایم.
حذف گفتگو، یعنی مرگ فرهنگ
فرهنگ، عرصه‌ی تعامل و تبادل ایده‌هاست. هر اثر فرهنگی، دعوتی است به گفتگو و تأمل. وقتی این گفتگو مسدود شود، فرهنگ از پویایی باز می‌ماند و به مجموعه‌ای از شعارهای تکراری و بی‌اثر تبدیل می‌شود.
حذف گفتگو، نه تنها به معنای نادیده گرفتن دیدگاه‌های مخالف است، بلکه به معنای بی‌توجهی به نیازها و خواسته‌های مخاطبان نیز هست. وقتی صدای مخاطبان شنیده نشود، برنامه‌های فرهنگی، از واقعیت جامعه فاصله می‌گیرند و به اهداف خود نمی‌رسند.
نقش حلقه‌های میانی
حلقه‌های میانی فرهنگ (مانند هنرمندان مستقل، فعالان مدنی، گروه‌های فرهنگی محلی و رسانه‌های غیردولتی) نقش مهمی در ایجاد پل ارتباطی میان ایدئولوژی و مخاطبان دارند. این حلقه‌ها، با درک عمیق از نیازها و دغدغه‌های جامعه، می‌توانند ایدئولوژی را به زبانی قابل فهم و جذاب برای مخاطبان ترجمه کنند و از این طریق، زمینه را برای گفتگو و تعامل فراهم کنند.
وقتی این حلقه‌ها حذف یا تضعیف شوند، ارتباط میان ایدئولوژی و جامعه قطع می‌شود و ایدئولوژی، به مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های خشک و غیرقابل اجرا تبدیل می‌شود.
راهکار چیست؟
- تکثر: بپذیریم که جامعه، متشکل از افراد و گروه‌های مختلف با دیدگاه‌ها و ارزش‌های متفاوت است.
- ایجاد فضای گفتگو: فضایی امن و آزاد برای گفتگو و تبادل نظر در مورد مسائل فرهنگی فراهم کنیم.
- تقویت حلقه‌های میانی: از فعالیت‌های حلقه‌های میانی فرهنگ حمایت کنیم و به آن‌ها اجازه دهیم تا نقش خود را به درستی ایفا کنند.
- گوش دادن به مخاطبان: به نیازها و خواسته‌های مخاطبان گوش دهیم و در برنامه‌ریزی‌های خود، آن‌ها را مد نظر قرار دهیم.
کار فرهنگی، زمانی می‌تواند به اهداف خود دست یابد که به گفتگو و تعامل، به عنوان یک ارزش اساسی پایبند باشد. ایدئولوژی ما نباید به حذف گفتگو میان مخاطبان و حلقه‌های میانی فرهنگ ختم شود، بلکه باید بستری برای تفاهم، همدلی و هم‌افزایی باشد.
