یادداشت بهزاد تیمورپور:
نبرد خاموش؛ نقش شیطان و نفس اماره در حذف میل‌های معنوی
«بدون میل انسان نیستیم.» این گزاره، چکیده فلسفه حرکت و کمال انسان است. اگر میل و انگیزه‌ای وجود نداشته باشد، هیچ حرکتی به سوی فضیلت یا رذیلت رخ نخواهد داد. حقیقت انسان، مجموعه‌ای از خواسته‌ها و میل‌هاست که او را از مرتبه جمادی و نباتی فراتر برده و به سوی مقصد غایی سوق می‌دهد.
اما انسان در این مسیر، دو دشمن داخلی و خارجی دارد که هدف نهایی‌شان نه صرفاً به گناه انداختن، بلکه «حذف ریشه‌ای» میل‌های معنوی است.
۱. نفس اماره: آفت داخلی و ایجاد سیری کاذب
نفس عماره (یا نفس فرمان‌دهنده به بدی)، دشمن داخلی ماست. نقش اصلی این نفس، سوق دادن بی‌وقفه به سوی لذت‌های آنی، پست و حیوانی است. این نفس با ایجاد غوغا و شلوغی از نیازهای سطحی و شهوانی، فضای ذهنی و قلبی را چنان اشغال می‌کند که دیگر جایی برای شنیدن زمزمه‌های «میل معنوی» باقی نمی‌ماند.
نفس اماره با افراط در خوراک، خواب، شهرت و مال‌اندوزی، نوعی سیری کاذب در انسان ایجاد می‌کند. فرد گمان می‌کند که سیر و کامل است، در حالی که این سیری مربوط به جسم و مادیت اوست؛ در عین حال، روح و جان او در حال قحطی و گرسنگی است. این اشتغال دائمی به امور دنیا، به تدریج میل به مناجات، خدمت، تفکر و قرب الهی را به حاشیه رانده و در نهایت، آن را کاملاً خاموش می‌سازد.
۲. شیطان: مهندس وسوسه و تزیین سوء
شیطان، دشمن خارجی ماست. او مستقیماً قادر به اجبار انسان نیست، بلکه کار او وسوسه، تزیین و جهت‌دهی است. شیطان با شناخت دقیق ضعف‌های نفس عماره، وارد عمل می‌شود.
تزیین سوء: او اعمال پلید و لذات مادی زودگذر را چنان زیبا و جذاب جلوه می‌دهد که دل انسان را می‌رباید (چنانکه قرآن می‌فرماید: «زَیَّنَ لَهُمُ الشَّیْطَانُ أَعْمَالَهُمْ»).
توجیه گناه: شیطان همواره استدلال‌هایی برای مشروعیت بخشیدن به خطاها ارائه می‌کند تا فرد عذاب وجدان نداشته باشد و راه بازگشت به میل‌های معنوی (مثل توبه و ندامت) برایش دشوار شود.
هدف غایی شیطان این است که انسان در باتلاق روزمرگی و لذت‌های حیوانی غرق شود و به مرحله‌ای برسد که اصلاً احساس نیازی به تعالی نکند. وقتی میل معنوی بمیرد، انسانیت فرد تنزل می‌یابد؛ چرا که کمال و هویت ما وابسته به همین کشش به سوی ابدیت و مطلق است.
جهاد اکبر، جهاد حفظ میل
نابودی میل‌های معنوی، بزرگترین باختی است که انسان متحمل می‌شود؛ زیرا در این حالت، «فطرت الهی» او دفن شده و از هدف اصلی خلقت باز می‌ماند.
بزرگترین نبرد ما (جهاد اکبر)، نبرد با همین قوای درونی و بیرونی است تا چراغ کوچک میل به خدا که در اعماق وجودمان نهفته است، خاموش نشود. حفظ این میل، مترادف با حفظ انسانیت و ادامه مسیر کمال است. این کار تنها از طریق مراقبه، محاسبه و تغذیه مداوم روح با عبادات آگاهانه میسر خواهد بود.
