یادداشت بهزاد تیمورپور
«کرامتِ عمل: بازخوانی نگاه امام علی(ع) به کارگران در نهجالبلاغه»
در میان میراث مکتوب امام علی(ع)، آنچه درباره کار، کارگر و نسبت انسان با «رنج شرافتمندانهی معاش» دیده میشود، تصویری است بسیار روشنتر و انسانیتر از آنچه گاهی در فضای رسمی امروز شنیده میشود. امیرالمؤمنین(ع) کار را یک عمل اقتصادی صرف نمیداند، بلکه آن را «مسیر رشد انسان» و «سهم او در آبادانی زمین» معرفی میکند. در نگاه او، ارزش کارگر تنها در بازدهی و تولید خلاصه نمیشود؛ بلکه در کرامت وجودیای است که با تلاش خالصانهاش گره خورده است.
امام در نهجالبلاغه بارها تأکید میکند که هیچ کس حق ندارد به دلیل مقام یا قدرت، زحمتکشان را خوار بشمارد. در نامه مالک اشتر، که یک منشور مدیریتی بیبدیل است، به صراحت میگوید: «دل خود را آکنده از رحمت بر مردم کن.» او سپس با طبقهبندی اجتماعیِ دقیق میافزاید که جامعه بر ستونهای گوناگون استوار است؛ از جمله کاسب، صنعتگر و کارگر که کارشان «قوام زندگی» مردم است. این جمله یک اصل بنیادین در حکمرانی علوی را نشان میدهد: هیچ نظام سیاسی بدون کرامت کارگر پابرجا نمیماند.
در نهجالبلاغه، کار نه تنها وسیله امرار معاش، بلکه نوعی عبادت اجتماعی است. از همین رو، امام با هرگونه اجبار، تحقیر یا نادیدهگرفتن حقوق کارگر مخالفت میکند. در نامههای حکومتی خود به کارگزاران میگوید: «از فرط قدرت با مردم تندی مکن و مبادا خود را بر آنان برتری دهی.» این هشدار مستقیم است به همه حاکمان و مدیرانی که ممکن است کارگر را صرفاً ابزار تولید ببینند نه شریک آبادانی جامعه.
در نگاه امام علی(ع)، عدالت در پرداخت مزد، رعایت انصاف در تقسیم کار، حمایت از اقشار کمدرآمد، و حفظ عزت نفس زحمتکشان اصول ثابت مدیریت عادلانه است. اینکه در روایات علوی آمده: «قِیمَةُ کُلِّ امْرِئٍ مَا یُحْسِنُهُ» معنای عمیقی برای دنیای کار دارد؛ ارزش انسان به مهارت و شایستگیاش است، نه به طبقه اجتماعی یا موقعیتهای تحمیلی. این جمله را امروز میتوان منشوری برای اصلاح نگرشهای نادرست درباره کارگران دانست؛ نگرشی که گاهی آنان را کمتر از جایگاه واقعیشان نشان میدهد.
امروز که جامعه با بحران معیشتی، فشار روانی و فرسایش امید مواجه است، بازخوانی سیره علوی ضروریتر از همیشه است. امام علی(ع) به ما میآموزد که کارگر تنها بخشی از اقتصاد نیست؛ او ستون اخلاقی شهر است. حفظ کرامت کارگران، پرداخت عادلانه، تأمین امنیت شغلی، و نگاه انسانی به جای نگاه ابزاری، نه یک توصیه اخلاقی، بلکه یک دستور حکمرانی است.
در یک جمله، نگاه امام علی(ع) به کارگران این است:
«هر دستی که شهر را میسازد، باید پیش از هر چیز در سایه عدالت کرامت بیابد.»
