از دیجیتال شدن فیلم تا فوت راوی آیات قرآن بر پیامبر
فیلم سینمایی «محمد رسول الله(ص)» از جمله معدود فیلم‌هایی است که در ذهن ایرانی ها جایگاه ویژه‌ای دارد. این اثر با موسیقی جادویی، بازیگران منحصر به فرد و دوبله طلایی فیلم، از جمله آثار نوستالژیکی است که پس از گذشت ۴۴ سال، همچنان مورد علاقه مردم ایران است و هر بار که به مناسبتی از تلویزیون پخش می شود، مشتری های خاص خودش را دارد.
**فیلم از کجا آغاز شد؟
فیلم سینمایی «The Message» که در ایران با نام «محمد رسول الله(ص)» شناخته می‌شود، در سال ۱۹۷۶ به کارگردانی مصطفی عقاد ساخته شده است. این فیلم داستان زندگی پیامبر اسلام است و برای نوشتن فیلمنامه این فیلم جاودانه، عقاد ۳ سال وقت صرف کرده بود.
او با کمک ۵ فیلمنامه نویس عرب تبار، فیلمنامه نهایی را ورق به ورق می نوشتند و به دانشگاه الازهر می‌فرستادند. مسئولان این دانشگاه مذهبی قدیمی هم بعد از اصلاحات، هر ورق را مهر تائید می‌زدند. عقاد، فیلمنامه را بعدا به لبنان برد و تائید جامعه شیعیان را گرفت ولی مجمع وذهبی عربستان سعودی که تندرو بودند آن را نپذیرفتند و بعدا هم در تولید فیلم مشکلات بسیاری ایجاد کردند.
**هزینه ساخت فیلم چقدر بود؟
سرانجام فیلم با هزینه ۱۰ میلیون دلاری ساخته و از ۹ مارس ۱۹۷۷(۱۸ اسفند ۱۳۵۵) در سینماهای آمریکای شمالی و از ۸ جولای ۱۹۷۷ (۱۷ تیر ۱۳۵۶) به ترکیه رسید و ۱۵ میلیون دلار فروخت. با وجود این اکران جهانی فیلم در بعضی کشورهای اسلامی مانند مصر و سوریه (زادگاه عقاد) اجازه پخش نیافت.
فیلم با تغییزاتی در متن و اضافه شدن نریشنی درباره واقعه غدیر خم در ایران دوبله شد و سرمشق فیلمسازی تاریخی و مذهبی قرار گرفت.
مصطفی عقاد در سال ۱۹۸۱، دومین و آخرین فیلم مشهور خود را ساخت. نام این فیلم «شیر بیابان» بود و به زندگی و مبارزات عمرمختار- روحانی مبارز لیبیایی- می‌پرداخت. زندگی عمرمختار وقف مبارزه با استعمارگران ایتالیایی شده بود. بازیگر اصلی هر ۲ فیلم مصطفی عقاد، آنتونی کوئین بود.
عقاد پس از کارگردانی این ۲ فیلم، تا سال ۲۰۰۲ تهیه‌کنندگی ۱۰ فیلم دیگر را برعهده داشت. او درباره حضورش به‌عنوان یک مسلمان در هالیوود گفته بود: «در مبارزه دائمی با هالیوود شکست نخورده‌ام.»
**فیلم راوی کدام بخش از زندگی پیامبر(ص) است؟
مصطفی عقاد با اینکه فیلم را درباره حضرت محمد(ص) می ساخت، اما از میزان حساسیت مسلمانان نسبت به بزرگان این دین آگاهی داشت و فیلم با ادای «احترام به باورهای مسلمانان» از نشان دادن تصویر پیامبر و یارانش خودداری کرد.
درباره پیامبر(ص) که مخاطب چهره ای از ایشان نمی بیند و بازیگران مقابل با دوربین صحبت می کنند. تصویری از خلفای راشدین در فیلم نشان داده نشده و تنها یک سکانس درباره حضرت علی(ع) وجود دارد که تنها شمشیر ذوالفقار ایشان را مخاطب می بیند. شاید بتوان گفت اصلی ترین شخصیتی که مخاطب در این فیلم می بیند، حمزه عموی پیامبر اکرم(ص) است.
همچنین در این فیلم، وقایع مهم دوران زندگی حضرت محمد(ص) به تصویر کشیده شده است که از جمله آنها می توان به بعثت پیامبر، شهادت سمیه، اسلام آوردن و شکنجهٔ بلال حبشی، جنگ بدر، جنگ احد، هجرت مسلمانان از مکه به مدینه، فتح مکه و… اشاره کرد.
**بازیگران فیلم چه کسانی هستند؟
آنتونی کوئین در نقش حمزه عموی پیامبر(ص)، ایرنه پاپاس (هند جگرخوار)، مایکل آنسارا (ابوسفیان بن حرب)، جانی سکا (بلال حبشی)، مایکل فورست (خالد بن ولید)،آندره مورل (ابوطالب)،گریک هاگون (عمار یاسر)، دیمین تامس (زید بن حارثه)، مارتین بنسون (عمرو ابن هشام)، رابرت براون (عتبه بن ربیعه)، روزالی کراچلی (سمیه)، برونو بارنابی (امیه بن خلف)، نویل جیسون (جعفر بن ابی طالب)، جان بنت (عبدالله بن أبی بن سلول)، دونالد بارتون (عمرو عاص)، ارل کامرون (نجاشی)، جورج کامیلر (ولید بن عتبه)، نیکولاس آمر (سهیل بن عمرو)، رونالد چنری (مصعب بن عمیر)، مایکل گودفری (براء بن معرور)، جان هامفری (عباده بن الصامت)، ایون سولون (یاسر بن عامر)، وولف موریس (ابولهب)، رونالد لی-هانت (هراکلیوس)، لئونارد ترولی (تاجر ابریشم)، جرارد هلی (شاعر سنان)، حبیب العجیلی (ابوحذیفه بن عتبه)، حسن الجندی (خسرو پرویز) و ... از جمله افرادی هستند که در این فیلم سینمایی ایفای نقش کرده‌اند.
شاید بتوان گفت محبوب ترین شخصیت این فیلم، حمزه عموی پیامبر با بازی آنتونی کویین است. هرچند که بسیاری از بنیادگرایان مسیحی، او را به خاطر این حضور سرزنش کردند اما آنتونی کوئین همیشه شیفته این نقش بود و یک‌بار در مصاحبه‌ای گفته بود: «در سفری به مراکش از قهوه‌خانه‌چی تا مردم کوچه و بازار رباط هر کس که سر راهم قرار می‌گرفت، با خوشحالی فریاد می‌زد «حمزه ....حمزه ...» خب من چه نقش دیگری می‌توانستم بازی کنم که تا این حد محبوب مردم کشورهای مسلمان بشوم ... . دنیا بیش از یک میلیارد مسلمان دارد و حالا اغلب این یک میلیارد مرا به خاطر زنده‌کردن مرد عدالت و حامی پیامبر دوست دارند و من به این نکته افتخار می‌کنم و آن را مدیون فرزند خلف مسلمان مصطفی عقاد هستم...»
**دوبله طلایی که فیلم را ماندگار کرد
در کنار کارگردانی و موسیقی سحرانگیز فیلم، دوبله طلایی آن را نمی توان نادیده گرفت. خوشبختانه فیلم سینمایی محمدرسول الله(ص) در دوران طلایی دوبله ایران، به زبان فارسی دوبله شد و بهترین دوبلورها در آن حضور داشتند.
منوچهر اسماعیلی، رفعت هاشم‌پور، نصرالله مدقالچی، ناصر طهماسب، ناصر ممدوح، احمد رسول زاده، زنده یاد آرشاک قوکاسیان، سعید مظفری، نصرت‌الله حمیدی، غلامعلی افشاریه، بدری نورالهی، بهرام زند، جلال مقامی، ناصر خاوری، محمد علی دیباج، سیامک اطلسی، منوچهر اسماعیلی، صادق ماهرو، حسین معمارزاده، ایرج رضایی، عباس تجلی، محمود فاطمی، جواد پزشکیان، شهروز ملک آرایی، حسین معمارزاده، عبدالله العمرانی، آذر دانشی و ... نیز دوبلورهای مشهور و بِنام کشورمان بودند که در دوبله این اثر سنگ تمام گذاشتند.
**ماجرای دوبله «محمد رسول الله» در ۴۴ سال پیش
«نصرالله مدقالچی» دوبلور پیشکسوت کشورمان در این فیلم به جای «ابوسفیان» حرف زده است. او در گفت و گویی با خبرگزاری فارس، درباره دوبله این اثر گفت: این فیلم سینمایی پس از وقوع انقلاب اسلامی و در تابستان سال ۵۸ دوبله شد. آقای حسین شایگان زحمت دوبله فیلم را کشید و پس از انجام مراحل فنی، در سینماها به اکران درآمد. خاطرم هست که آن زمان افتتاحیه فیلم در سینما فرهنگ برگزار شد و اولین اکران با حضور آیت الله هاشمی رفسنجانی صورت گرفته که البته آن زمان من در این مراسم حضور نداشتم.
وی درباره ترجمه فیلم توضیح داد: آقای شایگان با تبحر خاصی این اثر را ترجمه کرده بودند و ما نیز واو به واو آن را گفتیم. تنها برخی کلمات و آواها برای بهتر سینک شدن اثر تغییرات اندکی داشتند و ما نیز کاملا مطابق با متن کار دوبله را انجام دادیم.
وی همچنین درباره انتخابش برای دوبله شخصیت ابوسفیان نیز عنوان داشت: ابتدا قرار نبود که من به جای این شخصیت سخن بگویم ولی بعدا طبق نظر آقای منوچهر محمدی که مدیر دوبلاژ کار بودند، قرار شد من به جای ابوسفیان سخن بگویم.
**واکنش مصطفی عقاد به دوبله فارسی فیلم
مدقالچی در پاسخ به این سوال که دوبله فیلم «محمد رسول الله(ص)» چقدر به طول انجامید؟ نیز توضیح داد: دوبله این فیلم ۳ روز کار برد. ۲ روز دوبله فیلم به طول انجامید و یک روز گفتن نریشن‌ها و تغییر و لیپسینک کار.
وی ادامه داد: آقای اسماعیلی چیدمان بسیار خوبی داشت و همه هم با تمام توان پای کار آمدند. بعد از اینکه دوبله به پایان رسید از آنجایی که از اول قرارداد بسته بودند که فیلم هر جای دنیا دوبله شد، باند صدا را بفرستند که میکس بشود، فیلم به لندن فرستاده شد و پس از میکس نهایی آقای عقاد دوبله نسخه فارسی را تماشا کرده بودند. ایشان بنا به گفته آقای مجتهدزاده پس از تماشای دوبله نسخه فارسی به شدت شگفت‌زده شده بودند و ۲ بار آن را دیده بودند. بعد هم گفته بودند که من همین ابوسفیان را می‌خواستم و به خاطر ابوسفیان فیلم را دوبار نگاه کرد.
مدقالچی با بیان اینکه فیلم سینمایی «محمدرسول الله(ص)» به ۱۲ زبان دیگر در دنیا ترجمه شده، در پاسخ به این سوال که خود شما اولین بار نسخه کامل دوبله شده این فیلم را کجا تماشا کردید؟ عنوان داشت: فکر می‌کنم اولین بار فیلم را در خانه دیدم. نسخه ویدئویی فیلم را از دوستان که کارهای نهایی فیلم را انجام داده بودند گرفتم و در خانه تماشا کردم. یادم هست آن زمان اکران بسیار موفقی هم فیلم داشت و ما شگفت زده شده بودیم.
وی همچنین درباره اینکه پیش از دوبله تا چه حد با شخصیت ابوسفیان آشنایی داشته نیز گفت: من آن زمان این فرد را خیلی کم می‌شناختم و این طور نبود که راجع به آن مطالعه ویژه‌ای انجام داده باشم ولی خاطرم هست که همان زمان با یکی از دوستانم به نام آقای بهمن بوستان صحبت کردم و به منزلش رفتم و ایشان خیلی خوب و جامع و کامل من را با شخصیت ابوسفیان آشنا کرد.
**تبدیل فیلم «محمد رسول الله(ص)» به نسخه ۴K
علی رغم اینکه حدود ۴۴ سال از ساخت فیلم می گذرد، اما حدود ۲ سال پیش، ملک عقاد پسر مصطفی عقاد اعلام کرد که فیلم به نسخه ۴K تبدیل شده است.
او همچنین گفت که من خوشحالم که با اکران نسخه بازسازی شده و دیجیتال فیلم، از فیلم پدر مرحومم مصطفی عقاد تقدیر می کنم.
وی با تشریح اهمیت نمایش فیلم افزود: در زمان کنونی ما بسیار مهم است که میراث فرهنگی خود را به اشتراک بگذاریم و اثری را ارائه دهیم که تصویری واقعی از اسلام را به نمایش درآورده است.
**مرگ هنرپیشه ای که راوی آیات قرآن بر پیامبر(ص) بود
اما تازه ترین خبری که این روزها درباره سرنوشت عوامل فیلم «محمدرسول الله(ص)» منتشر شده، مرگ محمود یاسین از بازیگران معروف مصری است که سینمادوستان ایرانی صدای او را در فیلم سینمایی «محمد رسول الله» مصطفی عقاد هرگز از یاد نمی‌برند. او روز پنجشنبه ۲۴ مهرماه در ۷۹ سالگی از دنیا رفت.
این بازیگر و صداپیشه سرشناس و محبوب و پرکار مصری حدود یک دهه با بیماری آلزایمر دست و پنجه نرم کرد و سرانجام روز ۱۴ اکتبر ۲۰۲۰ دار فانی را وداع گفت. محمود یاسین برای ایرانی‌ها با یکی از صداهای فیلم ماندگار «الرساله» یا همان «محمد رسول الله» شناخته می‌شد؛ صدایی که آیه‌های قرآن را روایت می‌کرد.
مرحوم محمود یاسین سال ۱۹۴۱ در شهر بندری پورت سعید به دنیا آمد و سال‌ها بعد به چهره و شمایل افسانه‌ای سینما و تلویزیون مصر تبدیل شد. در ۱۹۶۴ در دانشگاه عین الشمس درس حقوق خواند و چهار سال بعد نخستین بار مقابل دوربین رفت. یاسین در ۱۵۰ فیلم و تئانر ایفای نقش کرد و آخرین هنرنمایی‌اش پیش از ابتلا به بیماری در ۲۰۱۲ بود.
این بازیگر تحسین‌شده در «محمد رسول الله»، روایت سینمایی ماندگار هموطنش مرحوم مصطفی عقاد با صدای خود حضور داشت؛ به ویژه در صحنه مبعوث شدن پیامبر اسلام در غار حرا و آنجا که نخستین آیه‌های سوره مبارک علق را با گویش فصیح مصری قرائت می‌کند.
