ترسیم سیر و سلوک انسان در سوره حمد

جلسه درس تفسیر ترتیبی قرآن کریم با حضور آیت‌الله هادی عباسی خراسانی، چهارشنبه، 30 مهرماه در حوزه علمیه قم برگزار شد.

استاد حوزه در این جلسه به تبیین و توضیح درباره آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» پرداخت و اظهار کرد: گفتیم که «ایاک نعبد و ایاک نستعین» بیانگر عبادت و استعانت از حضرت حق است و این حصر با تقدم «ایّاک» استفاده می‌شود. بیان شد که راز جمع آمدن هم برای این است که ما همراه با تمام هستی و حتی اولیای الهی در حال عبادت و استعانت باشیم؛ یعنی عبادت و استعانت تکوینی اشیا و عبادت و استعانت اختیاری، همه با هم خصوصاً آنهایی که عبادت و استعانتشان حق عبادت و حق استعانت حضرت حق است، همگام شود.

وی افزود: مطلب مهم دیگری که عرض شد این است که در «ایاک نعبد و ایاک نستعین»، نفی تفویض است. آنهایی که می‌گویند هر چه هست، دست خود انسان است و انسان مختار علی الاطلاق است، کریمه شریفه در مقام نفی تفویض است. اگر انسان تکیه بر اراده خودش بکند، تفویضی می‌شود. اگر بگوید هرچه هست اراده الهی است، جبری می‌شود، اما اگر به اراده انسان و اراده خدا قائل باشد، حقیقت عبادت و استعانت است. این مطالبی است که در جلسات گذشته عرض کردیم. همچنین عرض شد «ایاک نعبد و ایاک نستعین» آیه ترسیم‌کننده سیر و سلوک انسان است؛ چون انسان حرکت به سمت حضرت حق دارد، کمال‌طلب است و کمال‌طلبی انسان مقتضی این است که عبادت و استعانت داشته باشد.

استاد سطوح عالی حوزه علمیه تصریح کرد: طبق مبنای مورد اختیار ما، قرآن و آیات الهی سلسله آیات پیوسته است، نه گسسته؛ هماهنگ است، نه ناهماهنگ. آیه شریفه تصریح دارد: «أَفَلَا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ کَانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِیهِ اخْتِلَافًا کَثِیرًا؛ آیا در [معانى] قرآن نمى‏‌اندیشند، اگر از جانب غیر خدا بود، قطعاً در آن اختلاف بسیارى مى‏‌یافتند»، چون قرآن از جانب حق است و مبدأ واحد هیچ اختلافی در قرآن نیست، اگر کثرتی دیده می‌شود، از جانب قاریان یا تالیان است. طبق این مبنا، همه آیات و سور متصل و مرتبط به هم هستند و هر سوره‌ای پیش‌نیاز سوره بعدی است و حتی هر جمله و کلمه‌ای پیش‌نیاز کلمه و جمله دیگر است. طبق این مبنا، کریمه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» مرتبط به هم هستند و ارتباط پیوسته‌ای دارند.

وی با اشاره به اینکه تفسیر ترسیم راه است و وقتی ترسیم راه شود، شبهات علمی که در کنار بعضی از آیات مطرح می‌شود، پاسخ می‌یابد، تصریح کرد: از این آیه کریمه، توسل به حضرت حق هم استفاده می‌شود. می‌توانیم بگوییم کریمه «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید از خدا پروا کنید و به او [توسل و] تقرب جویید» (مائده/35) مصداق همین آیه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» است؛ یعنی عبادت و استعانت از مصادیق اکمل توسل است. همچنین از این آیه توکل هم استفاده می‌شود، یعنی انسان اول خود را می‌بیند، حضرت حق را می‌بیند، کمبود و فقر خودش را می‌بیند، سپس امور خود را به خدا واگذار می‌کند. اساساً معنای استعانت فنای اراده خود در اراده باری تعالی است. وقتی انسان اینگونه حرکت کند، انسان عابد و مستعین می‌شود. بنابراین بحث توسل و تمسک به حضرت حق به طور کامل از آیه استفاده می‌شود.

انتهای پیام