هفت جستار خواندنی درباره هفت کتاب فلسفی
بنگاه‌های انتشاراتی کمی وجود دارند که در برابر وسوسه نشر چنین کتاب‌هایی مقاومت کنند. البته این فضای پررونق باعث نشده تا عیار نقد در معرفی و بررسی این کتاب‌ها به کار بسته شود و این به نوبه خود باعث شده تا وسواس کمتری در ترجمه و عرضه این کتاب‌ها به خرج داده شود. عدم جدی گرفتن کتاب‌های داستانی فلسفه یا آثار معطوف به حوزه‌های میان‌رشته‌ای فلسفه و همچنین کتاب‌هایی که ارائه‌ای ساده با رویکرد مصداقی از مباحث دشوار و مفهومی تاریخ فلسفه توسط استادان و پژوهشگران فلسفه در ایران باعث شده است تا مترجمان و ناشران پیش‌قراول نشر چنین کتاب‌هایی شوند و نهاد دانشگاه و ناقدان فلسفی بیرون از دانشگاه، با تکیه بر تفاخری خودساخته، امعان نظری به چنبن کتاب‌هایی نداشته باشند. با این همه بازار کتاب‌هایی که فلسفه را به سطح پاسخ‌هایی در راستای پرسش از معنای زندگی فرومی‌کاهند و شان پرسش‌گری فلسفه را به چیزی نمی‌گیرند، هر روز داغ‌تر از گذشته می‌شود.
اما یکی از کتاب‌های خیلی خواندنی که به تازگی در زمینه پرسش همواره گشوده درباره معنای زندگی منتشر شده است، کتاب «عشق معرفت» است که متشکل از هفت جستار ساده و جذاب «روی برند» درباره دو اثر سقراط و کتاب‌هایی از باروخ اسپینوزا، ژان ژاک روسو، فردریش نیچه، میشل فوکو و ژان ژاک دریدا است. نویسنده این کتاب با ایستادن در موضعی در میان عشق (حُب) و معرفت (حکمت)، شرحی کوتاه از سنت درازدامن «حُبِ حکمت» که تجسم آن را در «فیلوسوفیا» یونانی می‌شناسیم، ارائه می‌دهد. روی برند که خود شاگرد دریدا در آمریکا بوده است، با اتخاذ موضعی مبتنی بر تاریخ اندیشه، روش مشهور ارائه آموزه‌های فلسفی را به کناری نهاده و تناقض‌های نهفته در آثار این فلاسفه را نه در جهت نقد، بلکه در مسیر شکل‌گیری دیالوگی فلسفی و تفاهم فکری به کار می‌بنند. حاصل این روش‌شناسی کتابی شده است که خواننده را نه تنها با هفت کتاب مهم تاریخ فلسفه غرب آشنا می‌سازد، بلکه حیات فلسفه از سقراط تا دریدا را مورد بازشناسی قرار می‌دهد.
نویسنده که به فلسفه نگاهی گشوده دارد و نه تاریخی، به جای تاریخ فلسفه از حیات فلسفه سخن به میان می‌آورد. اما چگونه می‌توان از حیات فلسفه به مثابه امری جریان‌مند به جای تاریخ فلسفه به مثابه امری آرشیوی سخن به میان آورد؟ روی برند با کاربست پرفورمنس که مترجم کتاب از آن تحت عنوان «به اجرا گذاشتن» و همچنین «نشان دادن در عمل» یاد می‌کند، به جای سیمیوتیک که اصطلاحی در نشانه‌شناسی است و تحت عنوان «تصویرگونگی» ترجمه می‌شود، تلاش می‌کند، ادعای فلاسفه را در آثار آنان ردگیری کند و نحوی از ترابط نظر و عمل را مورد بازشناسی قرار دهد. شما در این کتاب با نویسنده‌ای مواجه هستید که معتقد است: «آدمی باید آزادانه تخیل کند، تفکر بورزد و سخن بگوید، اما تخیل کردن، تفکر ورزیدن و سخن گفتن باید در جهان تبعاتی واقعی نیز به همراه داشته باشد.» (صفحه 15) و کتاب چنین نویسنده‌ای قطعا در ساختار و بافتار فلسفه آکادمیک، آن هم در ایران، جایگاهی ندارد. با این همه کتاب در عین سرگرم‌کنندگی، واجد ارزش‌هایی است که در حوزه عمومی و ناظر به آثاری معطوف به تاریخ اندیشه معنا پیدا می‌کند.
روی برند در کتابش در هر جستار، یک کتاب از «حیات فلسفه» غرب را مورد بازخوانی و تفسیر قرار می‌دهد. کتاب‌هایی که موضوع همه آنها مشترک است و برند بر آن است تا حرکت تفکر را در آنها مورد بازکاوی قرار دهد. منظور از حرکت فلسفه در این هفت جستار، همان «حیات فلسفه از سقراط تا دریدا» است که زیرتیتر یا همان عنوان فرعی کتاب نیز به شمار می‌رود. روی برند در تفاسیر خود در پی آن است که دریابد چه چیزی فلاسفه مختلف را به یکدیگر پیوند می‌دهد، چه چیزی انگیزه‌بخش آنها شده است، چه چیزی دستاورد آنها به شمار می‌رود و نهایتا این دستاورد برای امروز ما چه بهره‌ای می‌تواند داشته باشد. نویسنده از چشم‌اندازی تقریبا نامتعارف اما به راستی سودمند به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد و کتاب خود را در ردیف یکی از خواندنی‌ترین کتاب‌ها با محوریت رویکرد متفاوت به تفکر فلسفی قرار می‌دهد. ترجمه مجتبی پردل از کتاب نیز حق مطلب را به جا آورده و هیچ ناآزمودگی و خامی در ترجمه‌اش وجود ندارد. چه اینکه نکات مبهم اثر نیز با توضیحی که برآمده از مکاتبه نویسنده و مترجم بوده است، مبرهن شده است.
* نویسنده و روزنامه‌نگار حوزه اندیشه