زنانه‌های 69 امین جشنواره فیلم کن؛ از جنسیت‌زدگی تا درخواست برای سهمیه‌بندی

کارگرآنلاین: علی‌رغم تلاش‌های فمینیستی برخی رسانه‌ها و چهره‌های مطرح برای فاصله‌گیری از بازنمایی جنسیت‌زده زنان (همچون انکار نوع پوشش سکسی هنرپیشه‌های زن در کن و یا پابرهنه راه‌رفتن و استفاده نمادین از کفش‌های پاشنه‌تخت در طول جشنواره)، باید گفت اقداماتی چون تهیه پورن برای زنان از سوی بازیگر مطرحی چون سوزان ساراندون، و معرفی «سکس و برهنگی» به‌عنوان یکی از پنج تم محوری اکثر تولیدات عرضه‌شده در کن ۲۰۱۶، عامل پررنگ‌شدن نوعی تناقض و سردرگمی در مفهوم‌پردازی مباحث مربوط به جنسیت در میان بزرگان و چهره‌های زن در جشنواره کن است.

جشنواره فیلم کن ۲۰۱۶ از ۱۱ تا ۲۲ می (۲۲ اردیبهشت تا ۱ خرداد) در شهر کن فرانسه در حال برگزاری است. این جشنواره که با پخش فیلم «کافه جامعه» وودی آلن کار خود را آغاز کرد، در بخش خارج از رقابت، «غول پول» چهارمین اثر کارگردانی جودی فاستر، هنرپیشه زن آمریکایی را در لیست خود دارد. همچنین، در بخش آزاد، فیلم «وارونگی» به کارگردانی بهنام بهزادی و با بازی سحر دولتشاهی، فیلمی انتقادی از وضعیت زنان در ایران، و در بخش معرفی، فیلم «گرگ و گوسفند» از کارگردان زن افغان-دانمارکی به نمایش درآمد.

مارن آده، کارگردان آلمانی فیلم «تونی اردمن» و آندرئا آرنولد کارگردان انگلیسی فیلم «عسل آمریکایی» دو کارگردان زن مطرح در این دوره از جشنواره هستند. همچنین، ساندرا هولر در «تونی اردمن»، ساشا لین در «عسل آمریکایی»، روث نگار در «عاشق»، و ماریون کوتیلارد در فیلم «از سرزمین ماه» بازیگران مطرح زن در کن ۲۰۱۶ هستند. چنان‌چه پیش‌بینی‌ها مبنی بر موفقیت یکی از دو فیلم تونی اردمن و عسل آمریکایی برای دستیابی به نخل طلایی به حقیقت بپیوندد، این دومین‌بار خواهد بود که در تاریخ کن یک کارگردان زن این عنوان را کسب خواهد کرد (بعد از جین کمپیون برای فیلم «پیانو» در ۱۹۹۳).

نگاهی به برخی آثار خوزه زنان و خانواده کن ۲۰۱۶
«تا آخر دنیا» به نویسندگی ژان لوک لارارژ فرانسوی و کارگردانی خاویر دولان، ماجرای زندگی خانوادگی و مرگ زودرس یک مرد همجنس‌گرا است؛ «ماروسا» به کارگردانی بریلیان مندوزا، ماجرای زنی است که به‌همراه همسرش در تلاش است در یکی از شهرهای پرفساد و ناامن فیلیپین روزگار بگذراند؛ «دختر ناشناس» به کارگردانی برادران داردان؛ «آکواریوس» به‌کارگردانی کلبر مندونکا و با بازی سونیا براگا، داستان زن مسن مکزیکی است که سعی دارد از ملک خانوادگی خود در برابر دلالان مسکن محافظت کند؛ «جولیتا» کاری از کارگردان اسپانیایی، پدرو آلمودووار، زنی سرسخت و عصبی و مادری هراسیده است که آدریانا اوگارته و اما سوارز دوره‌های مختلف سنی او را بازی می‌کنند؛ «مشتری خصوصی» به کارگردانی الیویر آسایاس و بازی کریستن استوئرت (هم‌زمان بازیگر کافه جامعه وودی آلن)، ماجرای زندگی مابعدالطبیعی زنی در مقطع سنی است؛ «از سرزمین ماه» ماجرای دختر نوجوانی (با بازی ماریان کوتیلارد) است که در حین خواندن داستان بلندی‌های بادگیر دچار وسوسه‌های تعجیل‌آمیز برای عاشق‌شدن است تا این‌که با ازدواجی که خوانواده‌اش برایش تدارک می‌بینند، وادار به ازدواج با مردی می‌شود که هیچ‌گاه نمی‌تواند او را دوست بدارد؛ «عسل آمریکایی» ماجرای گذار از نوجوانی و درست نقطه مابین کودکی و بزرگسالی است که گه‌گاه رنگ‌وبوی مستند به‌خود می‌گیرد؛ «تونی اردمن» یک کمدی آلمانی است که ماجرای یک پدر شوخ‌طبع و تلاش او برای نزدیکی عاطفی به دختر ۳۰ ساله‌اش است؛ «خدمتکار» فیلمی کره‌ای اقتباس‌شده از داستان همجنس‌گرایانه نویسنده کانادایی، سارا واترز است؛ «الهی» به کارگردانی هدی بنیامینا، داستان بازی‌های هویتی دنیا (با بازی اولایا آمامرا) است که تلاش برای ثروتمندشدن را وجهه همت خود قرار می‌دهد؛ «وارونگی» به کارگردانی بهنام بهزادی و بازی سحر دولتشاهی، ماجرای دختر مجردی است که در تلاش برای محقق‌ساختن آرزوهای خود در یک زندگی مجردی، با بیماری ریوی مادرش و ضرورت ترک تهران و سالن آرایشی‌اش مواجه شده و آرزوهای خود را بربادرفته می‌یابد.

جنسیت‌زدگی در کن ادامه دارد
در طول جشنواره کن، وزیر فرهنگ سوئد اعلام کرد که انستیتو فیلم این کشور از سال ۲۰۱۲ طرح پنجاه/ پنجاه خود مبنی بر ایجاد برابری جنسیتی در صنعیت فیلم این کشور تا سال ۲۰۲۰ را کلید زده است. اقدام مشابهی نیز از سوی انستیتو فیلم انگلستان اعلام شد و اتحادیه آزادی‌های مدنی آمریکا اعلام کرد تلاش‌هایی برای برابری جنسیتی در سینما در نظر دارد که فیلم «غول پول» جودی فاستر، یکی از اولین نمونه‌های کمک‌های مالی این اتحادیه است.

علی‌رغم شعف رسانه‌ای مبنی بر پررنگ‌بودن حضور و نقش زنان در این دوره از جشنواره، باید گفت از میان ۲۱ فیلم بخش جایزه کن، تنها ۳ فیلم از کارگردانان زن ارائه شده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۲، هیچ کارگردان زنی در بخش جایزه حضور نداشت و در سال ۲۰۱۵، این رقم به دو نفر رسید. تمام تغییر حاصل از تأکید تیه‌ری فرمو، مدیر جشنواره کن در سال گذشته، افزایش یک نفر به این لیست در سال جاری بوده است. مقایسه این میزان با حضور ۳۰ درصدی کارگردانان زن در جشنواره سال جاری فیلم ساندنس، نشان‌دهنده تداوم رکود در اصل برابری و تنوع در جشنواره کن است.

سلین راترای، کارگردان زن سیاه‌پوست آمریکایی و نویسنده کتاب «چرا من از بقیه همکارانم درآمد کمتری دارم؟» یکی از راویان نابرابری جنسی و نژادی در صنعت سینمای غرب است؛ شین بلک، کارگردان «پسران خوب» معتقد است بسیاری از موانع فرهنگی برای برابری جنسیتی هنوز سرسختانه به قوت خود باقی است؛ چراکه زمانی که او خواست برای «مرد آهنی ۳» یک ضدقهرمان زن انتخاب کند، از سوی گروه‌های مختلف با این عنوان که چنین چینشی به صنعت «اسباب‌بازی» لطمه خواهد زد، از این کار منع شد؛ جودی فاستر که با اتکاء به سرمایه اتحادیه برابری‌های مدنی آمریکا فیلم چهارم خود (غول پول) را کارگردانی کرده است، معتقد است این فیلم در حد دستگرمی بوده و ضمناَ، خود را تنها یک استثناء برای همان قاعده تکراری تبعیض علیه زنان می‌داند.

درحالی‌که گروه‌های خوشبین به شرایط حاضر، به «کیفیت» فیلم‌های موفق زنان (همچون تونی اردمن و عسل آمریکایی) اشاره می‌کنند و بحث از کمیت در بازنمایی نقش‌ها و کارگردانی زنان را درست نمی‌دانند، و علی‌رغم تلاش‌های فمینیستی برخی رسانه‌ها و چهره‌های مطرح برای فاصله‌گیری از بازنمایی جنسیت‌زده زنان (همچون انکار نوع پوشش سکسی هنرپیشه‌های زن در کن و یا پابرهنه راه‌رفتن و استفاده نمادین از کفش‌های پاشنه‌تخت در طول جشنواره)، باید گفت اقداماتی چون تهیه پورن برای زنان از سوی بازیگر مطرحی چون سوزان ساراندون، و معرفی «سکس و برهنگی» به‌عنوان یکی از پنج تم محوری اکثر تولیدات عرضه‌شده در کن ۲۰۱۶، عامل پررنگ‌شدن نوعی تناقض و سردرگمی در مفهوم‌پردازی مباحث مربوط به جنسیت در میان بزرگان و چهره‌های زن در جشنواره کن است.

«با هم کار را تمام می‌کنیم»
مؤسسه غیرانتفاعی «با هم کار را تمام می‌کنیم« توسط بازیگر هندی-آمریکایی، فریدا پینتو راه‌اندازی شده و هدف از آن تجمیع تلاش‌های زنان سینما برای تقویت برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان حاضر در صنعت سینما است. اولین پروژه این مؤسسه، «با هم، حالا» است که توسط افرادی چون رابین رایت، کاترین هاردویک، و جولیت بینوش راه‌اندازی شده است. این پروژه ۷ فیلم کوتاه که با تیم‌های تماماً زن نویسندگی، کارگردانی و بازیگری راه‌اندازی شده است، را کلید زده است.

«زنان در تکاپو»
دو برنامه «گفت‌‌وگوی زنان در تکاپو» و «جایزه زنان در تکاپو» نیز از سوی کرینگ (مجموعه تجاری گوچی، استلا مک‌کارتنی، و الکساندر مک‌کویین) و گروه برنامه‌ریزی جشنواره کن، به ایجاد شبکه‌ای از زنان که در طول جشنواره کن به بررسی برابری جنسیتی خواهند پرداخت، کمک کرده است. این شبکه که با محوریت چهره سوزان ساراندون، بازیگر فیلم «تلما و لوییس» در ۲۵امین سال تولید آن به‌عنوان اولین فیلم موفق با دو نقش محوری زن است، برای دومین سال متوالی به ترویج افکاری در حمایت از زنان در سینما می‌پردازد.

«زنان در تکاپو» که توسط یک گروه تجاری راه‌اندازی و از سوی چهره‌های سینمایی مطرحی چون ساراندون، جینا دیویس، جودی فاستر، و فرانسس مکدرمونت هدایت می‌شود، یکی دیگر از فعالیت‌های فرمایشی کن و سینمای غربی در حمایت از زنان و آرام‌کردن اعتراضات فمینیستی است؛ چراکه نگاهی به سیل گسترده تصاویر و گزارشات از نوع پوشش و آرایش بازیگران و کارگردانان زن -از کفش و عینک و لباس و رنگ‌بندی مو و چهره- در تضاد مستقیم با ارتقاء کیفی حضور زنان در سینما است که فاصله‌گیری از سنت‌های بازنمایی زنان در کسوت معشوقه، مادربزرگ، یا خدمتکار منزل از شعارهای محوری آن است.

درخواست مارن آده برای سهمیه‌بندی
مارن آده، کارگردان آلمانی «تونی اردمن»، فیلم مورد تحسین تحلیل‌گران که به‌نظر می‌رسد محتمل‌ترین کاندید برای دریافت کن باشد، دیدگاه‌های متعادل‌تری را نسبت به دیگران در زمینه سهم زنان در سینما ارائه کرده است. او که کارگردان فیلم‌های موفقی چون «جنگلی برای درختان» و «هرکسی» است، از دو جهت تحسین و حیرت همگان را در کن ۲۰۱۶ برانگیخته است: نخست آن‌که او (بعد از ویم وندرس برای «تیراندازی در پالرمو») اولین آلمانی دارای بخت برتر در کن است و دوم آن‌که او از معدود کارگردانان زن این جشنواره است که (بعد از جین کمپیون برای فیلم «پیانو») اقبال بالایی برای کسب نخل طلایی دارد.

او در پاسخ به سؤالی درباره هم‌زمانی تولید «تونی اردمن» و تولد فرزند دومش، معتقد است این سؤال هم‌زمان برای کارگردانان مرد نیز مطرح است و محدود به یک کارگردان زن نمی‌شود. در نهایت آده معتقد است موضوع به توان مدیریتی برمی‌گردد؛ اگرچه به هیچ‌وجه نمی‌توان بخش مربوط به نیازهای عاطفی را از سختی کار تفکیک کرد.

کارگردان فیلم کمیک «تونی اردمن» که یک درام خانوادگی برای ترسیم روابط یک پدر ول‌انگار و دختر قهرکرده‌اش است، در رابطه با سیستم سهمیه‌بندی، موضعی متعادل اتخاذ کرده و معتقد است در شرایط فعلی این سیستم می‌تواند به شرایط زنان کمک کند، اما بهتر است از آن برای کمک به زنانی که هم‌اکنون وارد سینما شده‌اند استفاده شود، و نه جذب و تشویق زنان جدید برای ورود به این عرصه.

از «رسوایی پاشنه‌دار» تا پای برهنه روی فرش قرمز
پس از رسوایی سال قبل کن که در آن چند زن مسن به‌خاطر پوشیدن کفش پاشنه‌تخت از ورود برای تماشای فیلم (همجنس‌گرایانه) «کارول» منع شده بودند، برخی چهره‌ها همچون جولیا رابرتز، بازیگر فیلم «غول پول» جودی فاستر، و سوزان ساراندون، بازیگر تحسین‌شده جریان «با هم کار را تمام می‌کنیم» برای ۲۵امین سالگرد فیلم «تلما و لوییس»، با پای برهنه و یا کفش پاشنه‌تخت روی فرش قرمز راه رفتند.

این حرکت که با توجه به پنجه‌های دفرم‌شده این دو بازیگر -که تنها به‌دلیل پوشیدن افراطی کفش‌های پاشنه‌دار ایجاد شده است- بیش‌ازحد جلب توجه می‌کند، تنها یک حرکت نمادین و ژستی فمینیستی جلوه می‌کند که با توجه به جنجال سال گذشته «رسوایی کفش پاشنه‌دار» غیرضروری و بی‌تأثیر می‌نماید. علاوه‌براین، برخی افراد و گروه‌ها از این حرکت فاصله گرفته و عنوان کردند انتخاب میان پوشیدن کفش پاشنه‌دار و پاشنه‌تخت برای همه زنان آزاد است و نمی‌توان گفت انتخاب کفش پاشنه‌تخت با لباس رسمی، انتخابی از روی سلیقه است (در اشاره به لباس کت‌وشلوار ساراندون و کفش پاشنه‌تخت او در جشنواره).

مجله فرانسوی مد و لباس «وگ» نیز در موضع‌گیری نمادین، تناقض‌آمیز و مشابهی، عنوان کرد برخلاف فرهنگ آمریکایی اسکار، زنان سینمای فرانسه هیچ‌گاه به‌دنبال جلب‌توجه و یا سکسی به‌نظر رسیدن نبوده، و به زیبا و موقر جلوه‌کردن در جشنواره‌ها اکتفا می‌کنند!

بازگشایی رسوایی جنسی وودی آلن در کن ۲۰۱۶
از دیگر فعالیت‌های سوزان ساراندون در ۲۵امین سالگرد «تلما و لوییس»، کمک او به بازگشایی پرونده جنسی وودی آلن است که در آن او از سوی دختر و پسر تحت تکفل‌اش، دایلان و رونان فارو، متهم به آزار جنسی دایلان، زمانی که او تنها ۷ سال داشت، شده است؛ اگرچه پرونده مذکور، آلن را متهم نشناخت، رونان در گفت‌وگوهای رسانه‌ای پس از آن اعلام کرد که فرهنگ آمریکایی به‌نفع آزار جنسی زنان و دختران بوده و متأسفانه بازیگران زن برای بازی در فیلم‌های آلن «صف کشیده‌اند» و مردم هم‌چنان به تماشای فیلم‌های او می‌روند.

این کارگردان یهودی‌تبار آمریکایی و تحسین‌کننده فیلم «جدایی نادر از سیمین» اتهام مذکور را رد کرده است. او مشهور به به‌کارگیری چهره‌های زن بسیار جوان و بازیگران مرد نه‌چندان جوان در فیلم‌هایش است؛ شرایطی که نگاه جنسیتی و ابزاری به زنان در تعیین نقش‌های زنانه در آثار او را پررنگ می‌نماید. این در حالی است که بلیک لایولی، از بازیگران «کافه جامعه» وودی آلن، از او دفاع کرده و او را «مدافع توانمندسازی زنان» معرفی کرده است./مهرخانه