یادداشت /
دکتر حسن ابوتراب؛شهرهایمان در مقابل حوادث بی‌دفاع‌اند
شهر را در یک مفهوم به معنای جایگاه، مأمن و محلی دانسته‌اند که اهالی آن و به اصطلاح شهروندانش در گستره‌ای از اراضی واقع در محدوده‌ای مورد شناخت، به صورت متمرکز با یک پراکندگی مشخص اسکان می‌یابند و به کار و تلاش می‌پردازند.
این گستره شامل بناها و ساختمان‌های مسکونی و یا سایر کاربری‌های خدماتی مانند ساختمان‌های اداری، تجاری و... است که باید براساس مطالعات و برنامه‌ریزی‌ها طبق شاخص‌هایی مترتب بر دانش شناخت از وضعیت اقلیمی، تاریخی، جغرافیایی و سایر علوم مانند زمین‌شناسی به مرور زمان و بر اساس رشد جمعیت شکل گرفته، توسعه یافته و در نهایت به صورت شهر در آید.
بنابراین شهرها همواره بر اساس موقعیت‌های وضعیتی خود دارای نقاط قوت و ضعف‌هایی در برابر حوادث طبیعی و غیر طبیعی هستند که پایداری آن‌ها را مدام مورد تهدید قرار می‌دهند. بنابراین در تعریف شهر پایدار باید گفت شهری پایدار است که در مقابل وقوع حوادث طبیعی و غیرطبیعی تاب و طاقت لازم را داشته باشد.
شهرها عموماً در مقابل سه نوع تهدیدات طبیعی و غیرطبیعی قرار دارند. سیل، زلزله، آتش‌سوزی‌ها و آتشفشان‌ها و تبعات آن‌ها از جمله تهدیدات طبیعی و یا حوادث قهری طبیعی محسوب می‌شوند اما حوادثی که عامل به‌وجود آورنده در آن انسان‌ها هستند در قالب حوادث غیرطبیعی تعریف می‌شوند؛ مثل ظهور و بروز جنگ‌ها، انفجارهای ناشی از انباشت مواد و مصالح قابل اشتعال و آتش‌سوزی‌ها و عموماً هر نوع رفتاری که تخریب کلی و یا بخشی از محله‌ها، نواحی و مناطقی از شهر را به‌دنبال داشته باشد.
پایداری و تاب‌آوری شهرها مقابل این گونه حوادث به عوامل بسیاری بستگی دارد؛ اما نکته‌ای که حائز اهمیت است فرم و شکل انسجام یافته شهر با تمامی عناصر و جزئیات خود علاوه بر تأسیسات حیاتی و زیر بنایی آن مثل خطوط گازرسانی، آبرسانی، برق و سایر زیرساخت‌هایی است که باید به نحوی طراحی و استقرار یافته باشند که در هنگام بروز و ظهور حوادث، تلفات و خسارات جانی و مالی اهالی شهر را به حداقل و یا به صفر کاهش دهد در این صورت می‌توان چنین شهری را پایدار توصیف کرد.
با توجه به شاخص‌های یاد شده و همچنین اهتمام به تاریخ شکل‌گیری شهرها و عناصر متشکله در محلات، نواحی و مناطق شهرها می‌توان به جرئت گفت تهران و سایر کلانشهرهای ایران در مقابل حوادث طبیعی و غیرطبیعی که عامل انسانی در آن دخیل باشد بی‌دفاع بوده و هیچ‌گونه پایداری ندارند.
در این میان سازمان‌های آتش‌نشانی و خدمات ایمنی، اورژانس و امداد و نجات حلقه‌های مهم زنجیره تاب آوری هستند. نقش عملکردی سازمان‌ها و نهادهای امدادی در مواقع بروز حوادث طبیعی و غیرطبیعی بسیار مهم است. این سازمان‌ها حلقه‌های ارتقای تاب‌آوری محسوب می‌شوند؛ اما در بیان شرح خدمات و وظایف ذاتی خود اساساً نباید در فرایند ساخت و سازها در شهر دخالت مستقیم داشته باشند؛ چون در فرایند ساخت و سازها و ساختمان‌ها سازمان‌های اجرایی و دخیل در امر یاد شده با در نظر داشتن شاخص‌های ایمنی، موقعیت و استمرار شهرها، ضوابط و مقررات بسیاری تهیه و تدوین کرده‌اند. برای مثال سابقه و پیشینه ملحوظ داشتن ضوابط و تدوین آیین‌نامه‌ها بر اساس استانداردهای جهانی در کلانشهر تهران به بیش از دو دهه پیش برمی‌گردد و سازمان‌های دخیل در موضوع یاد شده هم موظف به به‌روزرسانی اعلام مقررات و آیین‌نامه‌های اجرایی هستند. هر گونه دخالت مستقیم در فرایند ساخت‌وسازها توسط سازمان‌ها و نهادهای امدادی سبب بروز مشکلات عدیده‌ای می‌شود.
