جامعه‌شناسان: تفکر ارباب ـ رعیتی امثال «کلانتری» مانع عذرخواهی می‌شود
عذرخواهی بیان ندامت صادقانه برای اعمال و رفتار اشتباه است؛ نه یک متن لفظی یا اجبار عاطفی که روی یک بنر کوچک و بی‌مقدار روی ساختمانی در حال ساخت بنشیند. زمانی که با یک کار یا حتی حرف موجب ناراحتی و برهم زدن آرامش دیگران شویم، معذرت‌خواهی از رفتار نادرست با یک جمله کوتاه «عذر می‌خواهم» یا حتی یک کلمه «ببخشید» می‌تواند بسیاری از کدورت‌ها و نارضایتی‌ها را برطرف کند.
البته گاهی فقط یک معذرت‌خواهی ساده نمی‌تواند خسارت‌ها را جبران کند و حلال مشکلات به شمار رود؛ همانطور که وقتی روی دیواری میخ کوبیده می‌شود، اثرات آن باقی می‌ماند، طبیعی است که با یک عذرخواهی هم گاهی کدورت‌ها پابرجا باشد. بنابراین همانطور که در روایات توصیه شده است، باید طرف مقابل نیز عذر فرد خاطی را بپذیرد تا کینه‌ای در دل‌ها باقی نماند.
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «عذرخواهی، نشانه خردمندی انسان است». بنابراین، برخلاف بعضی آدم‌ها که خیال می‌کنند با عذرخواهی، خوار و خفیف می‌شوند، بلکه معذرت‌خواهی نشانه شخصیت و شعور، صداقت و شجاعت افراد است که زمینه‌ساز تحکیم روابط میان فردی خواهد شد. علاوه بر این، بخشش از صفات بارز خداوند متعال است و در روایات و احادیث مختلفی به عذرخواهی اشاره شده است؛ تا جایی که توبه راهی برای عذرخواهی از اشتباه از درگاه الهی به شمار می‌رود و خداوند در آیه ۱۱۰ سوره مبارکه نساء می‌فرماید: «هرکس کار بدی انجام داده یا به خود ستم روا داشته (اگر) از خداوند طلب آمرزش کند، خدا را آمرزنده و مهربان خواهد یافت».
البته، انسان باید طوری رفتار کند که نیازی به عذرخواهی نداشته باشد، اما اگر مرتکب خطایی شد، باید با عذرخواهی درصدد دلجویی و حتی جبران خسارت باشد، نه اینکه پس از ارتکاب اشتباه، خود را بی‌نیاز از پوزش‌طلبی بداند یا حرکت زشت و بد خود را ماستمالی کند.
عذرخواهی به معنای شکست نیست
در سال‌های اخیر با افزایش روزافزون شبکه‌های اجتماعی، سطح توقع افراد نیز بالا رفته است. خیلی آدم‌ها با نادیده گرفتن کاستی‌های خود، همیشه حق به جانب بوده و طلبکارند. به گفته میثم مهدیار، جامعه‌شناس، این امر ناشی از پایین آمدن سطح اعتماد به نفس است. چرا که چنین افرادی، عذرخواهی را شکست تلقی می‌کنند و به جای معذرت خواستن، طوری رفتار می‌کنند که اصلا اتفاقی نیفتاده است.
وزیر بازسازی ژاپن به خاطر اظهارات جنجالی خود درباره سونامی سال ۲۰۱۱ از مقام خود استعفا و به نشانه عذرخواهی مقابل خبرنگاران تعظیم کرد
رفتار حق به جانب در برابر دیگران پس از حتی یک اشتباه، در بین مردم و به ویژه مسؤولان افزایش یافته است؛ تاجایی که در مواقع مختلفی شاهد هستیم که مسؤولان از پذیرش مسؤولیت شانه خالی می‌کنند. در حادثه خروج قطار تبریز ـ مشهد از ریل، وزیر راه و شهرسازی به جای عذرخواهی از مردم و خانواده‌های جان باختگان به گفتن اینکه «مسافران بیمه هستند» اکتفا کرد. یا در تخلف نماینده مجلس و سیلی به یک سرباز وظیفه، برنامه‌ریزی نامناسب استاندار خوزستان و توهین به مردم، قطعی مکرر برق و حتی اتفاق اخیر واژگونی اتوبوس حامل اصحاب رسانه برای تهیه خبر از دریاچه ارومیه که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با نحوه نشستن نامناسب خود، موجب کدورت مردم و به ویژه اهالی رسانه شد، همه گوشه‌هایی از اقدامات نامناسب مسؤولان دولتی به جای عذرخواهی است که البته گاهی هم شاهد هستیم افراد خاطی در بدنه دولت به جای اینکه از مردم عذرخواهی کنند و اشتباه خود را بپذیرفتند، مسؤولیت بالاتری هم گرفته‌اند یا لااقل مثل آقای کلانتری، اینطوری در آمده‌اند که همیشه همینجوری می‌نشینند یا این حرفهای مزخرف را بعضی همکاران شما [خبرنگاران] در می‌آورند....
نحوه نشستن عیسی کلانتری پس از حادثه واژگونی اتوبوس خبرنگاران و فوت دو خانم خبرنگار
به جای معذرت‌خواهی کار خودت را توجیه کن
مهدیار با بیان اینکه پایین آمدن سطح فرهنگ عذرخواهی به ویژه در بین مسؤولان دولتی در سال‌ها اخیر زمینه توجیه و دلیل‌تراشی را افزایش داده و مسؤولان از گفتن یک معذرت‌خواهی ساده هم دریغ می‌کنند، می‌گوید: یکی از دلایل عذرخواهی نکردن این است که فرد خاطی مسؤولیت اشتباه خود را قبول نمی‌کند و معتقد است کاری که انجام داده، اصلا اشتباه نیست. چرا که او بر اساس منافع شخصی خود عمل کرده و به منافع جمع اعتقادی ندارد؛ بنابراین خود را مکلف به عذرخواهی نمی‌داند.
وقتی افراد، اشتباه خود را گردن نمی‌گیرند
وی با بیان اینکه نبود شفافیت لازم در ساختارهای اداری و به ویژه اقتصادی موجب شده تا برخی از مسؤولان به خود اجازه دهند که دست توی جیب مردم کنند و آن را حق خود بدانند، می‌افزاید: در ماجرای بورس و حتی وضعیت خوزستان شاهد بودیم که مسؤولان از مردم عذرخواهی نکردند. حتی در انتخابات ریاست جمهوری امسال یکی از افراد بدنه دولت در انتخابات کاندیدا شد و در حالی که در دولت فعالیت داشت، به جای قبول مسؤولیت اشتباهاتش، خود را مستقل از دولت و حتی منتقد آن می‌دانست! این امر نشان می‌دهد بعضی افراد، نسبت به مسؤولیتی که به آنها سپرده شده است، بیشتر احساس مالکیت دارند تا احساس مسؤولیت. در چنین مواقعی که معذرت‌خواهی صورت نمی‌گیرد، یعنی افراد مسؤولیت اشتباه خود را هم نمی‌پذیرند و به این ترتیب دیگر خبری از تنبیه و جزا هم نیست و همین امر موجب می‌شود که افراد در صورت بروز اشتباه از پذیرش آن شانه خالی کنند.
عذرخواهی زورکی؛ قانون مضحک شهرداری برای سازندگان
لابد در سطح شهر به ویژه در جاهایی که ساخت و ساز می‌شود، با این بنرهای معمولا کوچک مواجه شده‌اید که سازنده‌ها به اجبار شهرداری با نصب تابلو یا دیوارنوشت‌هایی به خاطر صبر و شکیبایی همسایه‌ها از آنان عذرخواهی یا تشکر می‌کنند. اما این تابلوها چه تأثیری داشته است؟ در این باره نیز مهدیار می‌گوید: دلجویی مصنوعی هم شاید گاهی اثرات خوبی داشته باشد و فرهنگ عذرخواهی را توسعه دهد، اما واقعا وقتی پیمانکار با نصب این تابلوها به حق شهروندان و همسایه‌ها توجهی ندارد و در حالی که می‌تواند بخشی از پروژه را در ساعات صبحگاهی به اتمام برساند، اما شب‌ها برای همسایه مزاحمت ایجاد می‌کند، چنین عذرخواهی کردن‌هایی برای مردم بی‌معنا می‌شود و به نوعی فرهنگ پوزش‌طلبی را مورد تمسخر قرار می‌دهد.
آثار عذرخواهی در زمان مناسب
این جامعه‌شناس، افزایش انتقام‌جویی و نارضایتی را از آسیب‌های عذرخواهی نکردن در زمان مناسب عنوان می‌کند و می‌گوید: اگر افراد بپذیرند معایبی دارند و ممکن است با یک اختلال این معایب آشکار شود، برای آنها عذرخواهی کار سختی نخواهد بود. عذرخواهی آثار مختلفی را در پی دارد که می‌توان به افزایش سطح اعتماد به نفس، بازسازی روابط میان‌فردی ویران شده، از بین بردن تنش و اضطراب، تقویت روحیه گذشت و ایثار در جامعه، رفع ناراحتی و رنجش اشاره کرد.
توقع مردم بالا نرفته، مسؤولان قدرت‌طلب شدند
اقدام مسؤولان دولتی و رفتار آنها نسبت به مردم از تصمیم‌گیری تا اجرای برنامه‌های مختلف همچون تشکیل صف مرغ، گرانی بنزین، واکسن کرونا و ... آنقدر در نگاه مردم سنگین تمام شده است که امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس نیز به صحبت‌های اخیر مسؤولان وزارت بهداشت اشاره می‌کند و می‌گوید: در شرایطی که پیک جدید کرونا در راه است و هر روز صف‌های طولانی برای تزریق واکسن در سطح شهر تشکیل می‌شود، یکی از مسؤولان وزارت بهداشت، طوری برخورد می‌کند که انگار جمع کثیری از مردم واکسینه شده‌اند و توقع مردم، بالا رفته است. در حالی که این خود مسؤولان هستند که از اعتماد مردم سوء استفاده کرده و در جایگاه و پست‌های مختلف آنها را به سخره گرفته و پاسخگوی مشکلات هم نیستند. آن هم مردمی که همیشه در صحنه هستند و حتی در انتخابات سال جاری با وجود این همه تردیدافکنی رسانه‌های بیگانه ثابت کردند با وجود مشکلات پای انقلاب ایستاده‌اند.
نگاه ارباب و رعیتی مانع عذرخواهی از اشتباه می‌شود
وی با بیان اینکه نگاه برخی مسؤولان به مردم، نگاه ارباب ـ رعیتی است، می‌افزاید: این نوع نگاه باعث می‌شود که حتی مسؤولان در مواقعی که اشتباهی می‌کنند، از مردم عذرخواهی نکرده و از سمت خود هم استعفا ندهند. چون برای خدمت به مردم نیامده‌اند و آن میز و صندلی را حق خود می‌دانند و نباید پاسخگوی مردم بوده و در قابل بی‌مسؤولیتی اشتباه خود را بپذیرند. به طور مثال، در حادثه واژگونی اتوبوس و فوت دو خانم خبرنگار، معاون رئیس جمهور و سایر مسؤولان مربوطه هنوز هم عذرخواهی نکرده‌اند و فقط سخنگوی دولت، آن هم تحت فشارهای رسانه‌ای عذرخواهی کرد. متأسفانه اکنون طوری شده که مردم بدهکار شده‌اند و مسؤولان طلبکار.
رهبر معظم انقلاب هم اشتباه خود را اصلاح کرد
در حالی که بسیاری از مسؤولان دولتی در سال‌های اخیر به خاطر اشتباهاتی که مرتکب شده‌اند، عذرخواهی نکردند و حق به جانب عمل کردند، رهبر معظم انقلاب با وجود کوچک‌ترین اشتباه، آن هم درباره آماری که دستگاه‌ها در اختیار ایشان قرار داده‌اند، آن اشتباه را اصلاح و از مردم عذرخواهی کردند. مقام معظم رهبری در سخنرانی نوروزی امسال، رتبه اقتصادی کشور را هجدهم جهان عنوان کردند که پس از بررسی‌ها در سخنرانی دوم آن را اصلاح کرده و فرمودند: «من در سخنرانی اول فروردین در باب رتبه اقتصادی کشور، یک آماری را عرض کردم. بعد از آن چند نفر به من تذکر دادند که این آمار درست نیست. من به دفترمان گفتم که بررسی کنند و بررسی کردند معلوم شد که حرف آنها درست است. برهمین اساس موضوع بررسی و مشخص شد آمار مربوط به رتبه هجدهم کشور صحیح نیست و مربوط به چند سال قبل است که لازم است از افرادی که این موضوع را متذکر شدند، صمیمانه تشکر کنم».
