امتیاز علم بر ثروت در کلام امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام
امتیاز علم بر ثروت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در سخنی گران‌سنگ به کمیل در مقایسه‌ای بسیار جالب، به اثبات برتری علم بر مال می‌پردازد:
علم نگهبان انسان است
ایشان در بیان برتری اول می‌فرمایند:(یَا کُمَیْلُ الْعِلْمُ خَیْرٌ مِنَ الْمَالِ الْعِلْمُ یَحْرُسُکَ وَ أَنْتَ تَحْرُسُ الْمَالَ)ای کمیل! علم بهتر از ثروت است؛ زیرا علم تو را حفاظت می‌کند و ثروت را تو حفاظت می‌کنی.
بدیهی است که علم، هم ایمان انسان را حفظ می‌کند هم جسم و جان او را؛ زیرا دفع آفات در جهات مختلف به وسیله علم صورت می‌گیرد؛ درحالی‌که صاحب مال و ثروت باید پیوسته از اموال خویش مراقبت کند تا مبادا دزدان آن را بربایند یا آفات و بلاهای آن را از میان بردارد.
علم در حال رشد است
در دومین برتری می‌فرماید:( الْمَالُ تَنْقُصُهُ النَّفَقَةُ وَ الْعِلْمُ یَزْکُو عَلَى الْإِنْفَاقِ) ثروت با مصرف کردن کاسته میشود و علم با نشر دادن افزایش می‌یابد.
هنگامی‌که عالم، تدریس می‌کند و شاگردانی پرورش می‌دهد، علم ازطریق شاگردان وی گسترش پیدا می‌کند؛ علاوه‌برآن با تدریس علم و دانش او راسخ‌تر و ملکه ذهنش میشود و چه‌بسا شاگردانش سؤالاتی و اشکالاتی مطرح کنند و در پرتو آن به استاد افزوده گردد.
اثر علم ماندگار است
در سومین تفاوت می‌فرماید:( وَصَنِیعُ الْمَالِ یَزُولُ بِزَوَالِهِ)
و پرورده ثروت با از میان رفتن ثروت از میان می‌رود. بی‌تردید ثروتمندان بسیاری را دیده‌ام که دوستان بی‌شمار و مخلصانه فراوانی دارند؛ اما روزی‌که ورشکست می‌شوند و اموالشان از بین می‌رود همه چاپلوسان از اطراف آن‌ها پراکنده می‌شوند؛ گویی نه مالی داشته و نه دست پروردگانی؛ اما اگر روزی انسان عالم مریض شود و نتواند در کلاس درس حاضر شود یا زمانی از دنیا برود شاگردانش جای او را می‌گیرند و خلأ ناشی از بیماری یا فقدانش را پر می‌کند و این امر هم چنان در نسل‌های بعدی ادامه می‌یابد.
اهمیت علم‌آموزی
در ادامه‌ی سخن امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به اهمیت علم‌آموزی اشاره کرده،و می‌فرماید:(مَحَبَّةُ اَلْعَالِمِ دِینٌ یُدَانُ بِهِ) علاقه به علم و دانش آئینی است که مورد اعتقاد و پیبندی قرار می‌گیرد؛ یعنی همگان دانش و معرفت را دوست می دارند و این حقیقتی انکار ناپذیر میان انسان‌هاست.
هرگاه علم و آگاهی از دین‌داری فاصله بگیرد و او راه خداپرستی، چراغ علم را از دست بدهد، دین و دین‌داری به خرافه کشیده میشود و فروغ بندگی تحت‌الشعاع ظلمت و تاریکی و جهل قرار می‌گیرد.
دو رکعت نماز عالم واقعی بر عمری دین‌داری جاهلانه مقدم است. طاعت و عبادت شایسته، غنیمت پربهایی است که تنها دانشوران به آن دست پیدا می‌کنند. امام علی علیه‌السلام می‌فرمایند: (بِهِ یَکْسِبُ الْإنْسَانُ الطّاعَةَ فِی حَیَوتِهِ ، وَ جَمِیلَ الْأُحْدُوثَةِ بَعْدَ وَفَاتِهِ یَا کُمَیْلُ ! هَلَکَ خُزّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْیَآءٌ ؛ وَالْعُلَمَآءُ بَاقُونَ مَابَقِیَ الدّهْرُ) انسان به وسیله علم (دو چیز) به دست می‌آورد: طاعت خدا در زمان حیاتش و یا به خاطره‌ای زیبا (در میان مردم) بعد از وفاتش. ای کمیل ثروت اندوزان هلاک شده‌اند(گرچه به‌ظاهر زنده‌اند) و عالمان ماندگارند تا روزگار باقی است.
عالمان، اندیشمندان و فرهیختگانی که تاریخ علوم بشری را رقم زده‌اند و در انهدام بنیان بنیادهای جهل و نادانی، تأثیر پایداری گذاشته‌اند با گذشت زمان و سپری شدن ایام نه‌تنها فراموش نمی‌شوند، بلکه چون مشعل‌های پرفروغی روشنگر راه دانش‌پژوهان هستند. مرگ در حیطه دانش و قلمرو علم نفوذ ندارد زیرا مرد آن است که نامش به نکویی نبرند.
علم راستین و بی‌فایده
علم و عمل دو حلقه‌ای به‌هم‌پیوسته هستند که نبودن هر یک از این دو حلقه انسان را از هدفش دور می‌سازد. علم مسئولیت‌آفرین است و عمل را به‌همراه خود می‌آورد و هنگامی‌که انسان به ندای علم لبیک گفته و در پی آن روان میشود؛ علم در وجود او پایدار می‌ماند و اگر چنین نباشد دانش در کردار و رفتار عالم نقش نبندد، از بین می‌رود. الْعِلْمُ یَهْتِفُ بِالْعَمَلِ فَإِنْ أَجَابَهُ وَ إِلَّا ارْتَحَلَ عَنْهُ
علم (عالم را) به عمل فرامی‌خواند، اگر (عالم)آن را اجابت کند (می‌ماند) وگرنه از او کوچ می‌کند.
در حکایت نقل‌شده: مردی حضور امام سجاد علیه‌السلام آمد و با اشتیاق و شور خاصی از امام چند سوالی کرد آن حضرت به سوال‌های او پاسخ داد، و اندکی توقف کرد و سپس رفت و بار دیگر بازگشت و سوال دیگر مطرح نمودو تصمیم داشت همچنان به سؤالات خود ادامه دهد.
امام سجاد علیه‌السلام برای آنکه به او بفهماند، علم برای عمل است نه انباشتن آن بدون عمل، به او رو کرد و فرمود: در کتاب مقدس انجیل نوشته شده است: اگر دانسته‌اید ولی به آن عمل نکرده‌اید، نپرسید: زیرا اگر به اندوخته علم عمل نکردید موجب افزایش ناسپاسی و دوری داننده علم، از خداوند میشود.