پویش «چهارراه کودک»؛ گامی برای مقابله با کار کودکان
کودکی دنیای شیرینی دارد؛ دورانی که بدون دغدغه و نگرانی از آینده و حال سپری می‌شود و از آن خاطراتِ رنگینی به جا می‌ماند اما این دوران برای همه اینطور تعریف و تعبیر نمی‌شود زیرا کودکانی هم وجود دارند که فقط طعم کار، رنج و سختی کشیدن را می‌چشند و بارها آنها را در گوشه و کنار خیابان‌ها دیده‌ایم، کودکانی که نام کودک کار را با خود یدک می‌کشند و در حسرت و آروزی قد کشیدن در حال و هوای بچگی هستند.
متأسفانه در کلانشهر تهران نیز مانند بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک دنیا کودکانی وجود دارند که نه تنها لذتی از این دوران نمی‌چشند بلکه از ابتدایی‌ترین امکانات و شرایط برای آموزش و پرورش مهارت‌های زندگی بهره‌مند نمی‌شوند و مجبور به کار کردن هستند؛ اصولا هر کاری که کودک را از لذت‌های دوران کودکی و توانایی‌های بالقوه‌اش محروم کرده و به رشد جسمی و ذهنی او آسیب برساند از مصادیق کار کودک است چراکه واداشتن کودکان به چنین کارهایی امکان تحصیل، بازی، رشد جسمی و فیزیکی و آرامش را از آنها سلب میکند و نقض‌کننده حقوق کودک است.
کودکان زیادی در شهرهای مختلف دنیا با این شرایط به کار مشغول هستند، در کشور ما نیز آمارهای ضد و نقیضی درباره تعداد کودکان کار وجود دارد و برخی از مسئولان تخمین آمار دقیق را غیر ممکن می‌دانند با این حال مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار در خرداد سال گذشته اعلام کرد بررسی وضع فعالیت کودکان ۱۷-۱۰ ساله کشور در سال ۱۳۹۶ نشان می‌دهد که از حدود ۹ میلیون کودک حدود ۴۹۹ هزار کودک فعال (شاغل و در جست‌وجوی کار) هستند؛ به طور قطع تعدادی از این آمار به کودکانی اختصاص دارد که حیطه فعالیتشان پسماند است و برای جمع‌آوری زباله‌های خشک به کار گرفته می‌شوند.
اگرچه مهم نیست این کودکان در چه حوزه‌ای مشغول به کار هستند، در چهارراه‌ها به سر می‌برند یا سطل‌های زباله را زیر و رو می‌کنند، مهم این است که تعدادی کودک به دلایل متعدد از جمله فقر مجبورند از زیبایی‌های این فصل از زندگی‌یشان چشم پوشی کنند و کار کنند اما شهرداری تهران پویشی به راه انداخته تا شاید بتواند برای مقابله با کار کودک گامی بردارد.
مالک حسینی؛ مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی در این باره توضیحاتی داده که اهم آن را در پی می خوانید:
- از زمان حضور حناچی در رأس مدیریت شهری، این موضوع به صورت خاص مورد توجه قرار گرفته است که یکی از نمودهای جدی عینی آن را می‌توان صدور بخشنامه اخیر شهردار برای ممنوعیت زباله‌گردی کودکان برشمرد ما در «چهارراه کودک» و در شهرداری با کار کودک مخالفیم در این پویش تلاش و اولویت اصلی‌مان ارتباط دو سویه با شهروندان است در مرحله اول آگاهی بخشی و حساس سازی آنها و در مرحله دوم هدایت نوع کمک‌ها به سمت مؤسسات حمایت از کودکان کار و مؤسساتی که مجری مراکز پرتو شهرداری هستند.
-طبق بندهایی از قراردادهای متعدد شهرداری با پیمانکاران، آنها حق استفاده از کودک در کارها را ندارند؛ برای این موضوع جرایمی تعیین شده و در صورت مشاهده به شدت با پیمانکار برخورد می‌شود اما یکی از نقاط عطف این بخشنامه تأکید بر این است که در حوزه کار کودک باید با عامل استفاده ازکودکان برای کار که پیمانکار است،برخورد شود نه کودک، چراکه کودک خودش قربانی این فضاست. در گذشته هنگام ساماندهی کودکان کار، نسبت به جمع‌آوری آنها اقدام می‌شد، آنها را به مراکزی منتقل می‌کردند و تعهد می‌گرفتند که دیگر کار نکنند اما بحث ما این است که کودک در کار کردن اختیاری ندارد و خودش قربانی است بنابراین نباید قربانی را مجازات کرد؛ این تغییر رویکرد مثبت و مهمی است که در بخشنامه ابلاغ شده به آن پرداخته شده است. همانطور که شما هم اشاره کردید، بخشی از این بخشنامه مربوط به حوزه خدمات شهری و پسماند است؛ در این راستا موضوع بسیار مهم تغییر شکل مخازن جمع‌آوری زباله است که خوشبختانه سازمان پسماند برنامه جامعی در این خصوص در دست اقدام دارد.
-باید تا سال آینده ۵۰ درصد مخازن جمع‌آوری زباله‌ها تغییر کند و مخازن موجود حذف شود. وقتی مخزن جمع‌آوری به صورت روباز است و پسماند خشک در آن قرار می‌گیرد طبیعی است که محلی برای جمع‌آوری پسماند خشک شود، بنابراین با حذف مخازن، زمینه زباله‌گردی به شکل فعلی، پایان می‌یابد.
-موضوع دیگری که به آن تأکید داریم این است که در حوزه پسماند و سایر حوزه‌ها، استفاده از کودکان در فرآیند کارِ جمع‌آوری زباله و پسماند و هر نوع دیگری از کار ممنوع است و رعایت نکردن آن جریمه دارد اما معمولا اتفاقی که می‌افتد این است که گروه‌های غیر رسمی که پسماند را جمع می‌کنند ممکن است، طی فرآیندی زباله‌های جمع‌آوری شده را به پیمانکاران طرف قرارداد با شهرداری بفروشند البته این کار ممنوعیتی ندارد اما بحث نظارت برای منع بکارگیری کودکان در این خصوص را دچار چالش میکند و در عین حال ممکن است این زباله‌ها به هر فرد دیگری فروخته شود اما در این موضوع جدی‌تر وارد شده‌ایم و شهردار تهران نیز بازرسی شهرداری را در این زمینه مأمور کرده است. علاوه بر این از مردم نیز کمک خواسته‌ایم؛ شهروندان می‌توانند مواردی که از کار کودک دراین حوزه مشاهده می‌کنند از طریق سامانه ۱۳۷ گزارش دهند و بدین ترتیب در جلوگیری از سوءاستفاده از کودکان ایفای نقش کنند.
-ما به دنبال این هستیم که زمینه مشارکت مردمی به صورت فردی و حتی نهادی را بالا ببریم؛ استراتژی ما به طور مشخص استفاده از سیستم مددکاری است تا برای کودکانی که درگیر کار هستند از فرایند مددکاری استفاده کنیم، اگر این کودکان دارای خانواده هستند به آنها وصل شویم و ببینیم چه مشکلی دارند تا بتوانیم مشکل را به صورت مقطعی یا بلندمدت حل کنیم. این موضوع به نوعی در بخشنامه هم آمده است.
-موضوع دیگری که از نظر ما حائز اهمیت است و در این موضوع به آن اشاره شده این است که مدیریت شهری به دنبال پاک کردن صورت مسئله نیست؛ اگر می‌گوییم فرآیند مددکاری را اجرا و به موضوع ورود می‌کنیم در حقیقت به دنبال این هستیم که بتوانیم موضوع کار کودک را در حد توان و امکاناتمان در یک برنامه زمانبندی شده طی یک فرآیند چند ساله حل کنیم.
-آنچه به دنبال آن هستیم ایجاد یک چرخه است که در تولید یک محصول گوشه‌ای از کار را به خانواده کودکان کار بسپاریم تا در زنجیره تولید قرار گیرند و درآمد کسب کنند، در این بین شهرداری نیز متولی نخواهد بود مجموعه ای از خیریه‌ها متولی می‌شوند؛ با این حال آنچه اشاره کردم کلیات کار است و هنوز به صورت جزئی نمی‌توان درباره آن سخن گفت.
-وقتی یک کمپین خیلی وسیع و با اهداف متعدد و متنوع طراحی شود امکان انجام شدنش سخت‌تر خواهد بود برای همین ما در این طرح و پویش در گام نخست کودکان کار زباله گرد را مد نظر قرار داده‌ایم و فعلا تمرکزمان بر این موضوع و سامان دادن آن در حد وسع و امکانات شهرداری است و قطعا برای کودکان کار خیابان و کودکانی که کارِ سیاه و پنهان می‌کنند نیز برنامه‌هایی داریم که در آینده و مرحله به مرحله به آن ورود خواهیم کرد.
-برای نمونه ما ساختمان لازم برای راه اندازی مراکز آموزش کودکان کار را تامین کنیم و اکنون مراکز پرتو همین کارکرد را دارند و فضایی برای آموزش دیدن کودکان هستند اما اقداماتی که شهرداری و سازمان خدمات در این حوزه به آن ورود کرده‌اند بسیار بیشتر از تأمین زیرساخت بوده و در قالب مسئولیت پذیری اجتماعی است و در این مسیر توانسته‌ایم ارتباط خوبی با بخش غیر دولتی و تخصصی داشته باشیم و آنها را پای کار بیاوریم.پ
-اعدادی که در این حوزه مطرح می شود تخمینی است و من رقم مورد اتکایی ندیده‌ام زیرا روش گردآوری این آمارها نیز با یکدیگر تفاوت دارد. اما بر اساس پژوهش یک سازمان غیر دولتی که به نظر میرسد از اعتبار بیشتری نسبت به سایر آمارهای اعلامی دارد، تعداد کودکان زباله گرد چیزی بیش از ۴ هزار نفر، البته تا پیش از شیوع کرونا، برآورد می‌شود.
-ما تعامل خوبی با بخش غیردولتی و سمن ها و همچنین دستگاه های متولی مانند اداره کل اجتماعی استانداری تهران و بهزیستی و مجموعه های تخصصی در این حوزه داریم و پیشنهادها را بررسی می‌کنیم تا با افرادی که متخصص هستند به یک فرم و اطلاعات دقیق تر برسیم اما مشروط به اینکه در این فرایند به آنها انگ و برچسب کودک کار زده نشود.
