علل و درمان لکنت زبان در کودکان

به گزارش کارگر آنلاین، زبان به‌عنوان یکی از عملکردهای عالی ذهن انسان، موضوع بسیاری از پژوهش‌های علمی بوده است، در حوزه گفتاردرمانی، زبان به‌عنوان یکی از کارآمدترین و مؤثرترین ابزارها برای بیان افکار و احساسات انسان معرفی‌شده است که بروز اختلالات در آن باعث عدم توانایی برای برقراری ارتباط با محیط می‌گردد. مطالعات انجام‌گرفته در این حوزه نشان می‌دهد که رشد و تحول مهارت‌های زبانی، شامل دانش‌های واجی، واژگانی، نحوی، معنایی و کاربردی، برای دستیابی به گفتار روان لازم و ضروری است. همچنین این مطالعات حاکی از این امر است که گاهی توانایی‌های زبانی در انسان به علل شناخته یا ناشناخته دچار اختلال و آسیب می‌گردد. یکی از اختلالات مهم و شناخته‌شده درزمینه توانایی‌های زبانی گفتاری، لکنت زبان می‌باشد. این بیماری درزمانی که کودک با سرعت زیاد در حال یادگیری زبان است، یعنی در سن ۲ تا ۵ سالگی که دامنه واژگانی لغات آن‌ها به‌سرعت در حال گسترش است، به شکل تدریجی بروز می‌کند، مطالعات نشان می‌دهد که لکنت زبان یکی از چندین اختلال درروانی گفتار است که در فرد باقی‌مانده و مزمن می‌شود. لکنت زبان در کودکان منشا تأثیرات منفی بسیاری می‌باشد، این قشر سنی در مقایسه با بزرگ‌سالان به دلیل احتیاج بیشتر به روابط بین فردی و هم‌سن‌وسالان، احتیاج بیشتری به ارتباط مؤثر دارند، درصورتی‌که لکنت زبان محدودیت‌های اساسی را برای این افراد به وجود می‌آورد که تمامی ابعاد زندگی این افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد ، اکثر این کودکان نسبت به میانگینهم‌سن‌وسالان خود، پیشرفت تحصیلی کمتری را نشان می‌دهند و حتی اختلالات متعددی مانند افسردگی و اضطرابی به‌وفور در این افراد پیدا می‌شود، این کودکان به‌احتمال‌ زیاد توسط همسالان پذیرفته نمی‌شوند و همیشه فردی خارج از فعالیت‌های گروهی هستند، به میزان بیشتری شرم و احساس خجالت را در موقعیت‌های اجتماعی تجربه می کنند و به همین دلیل کمتر در فعالیت‌های جمعی درگیر می‌شوند و تنهایی و انزوا را ترجیح می‌دهند، این کودکان به‌احتمال بیشتری با کودکان قلدر و خشن روبه رو می‌شوند و مرود آزار و اذیتشان قرار می‌گیرند ، لکنت زبان در روابط خواهری برادری این کودکان نیز تاثیر گذار است و این جنبه از زندگی فردی‌شان را نیز مختل می‌کند.

تعریف لکنت زبان

لکنت زبان شایع‌ترین مشکل مربوط به روانی و سلاست کلام است، نوعی اختلال گفتار است که مشکلاتی را در برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به‌طور پیوسته و روان ایجاد می‌نماید. در زمینۀ لکنت زبان محققان مختلف تعاریف و تعابیر گوناگونی ذکر کرده‌اند، یکی از متداول‌ترین و جامع‌ترین تعاریف را وان پیر 1 ارائه کرده است. وی بر این باور است که لکنت زمانی پدید می‌آید که در جریان طبیعی گفتار وقفه‌ای ناگهانی و غیرطبیعی به‌واسطۀ تکرار صداها، هجاها، کلمات و نیز میان‌پرانی صداها، هجاها و کلمات و گیر و قفل شدن دهان ایجاد شود که بعضاً با رفتارهایی مانند فشردن پیشانی، پا کوبیدن به زمین، مشت کردن دست و... همراه است. بنابراین، لکنت یک پدیده پیچیده روانی- حرکتی است که درروند طبیعی گفتار فرد براثر تکرار، گیر، کشیده گویی بروز می‌کند و به شکل‌های خفیف، متوسط و شدید ظاهر می‌گردد. در 98 درصد موارد لکنت زبان قبل از 10 سالگی آغاز می‌شود. تعداد زیادی از کودکان بر این نقایص که مخصوص دوران کودکی است غلبه می‌کنند. اما در تعدادی دیگر، طییک دوره چندماهۀ ناسیالی، گفتار که موردتوجه قرار نمی‌گیرند، به‌صورت یک مشکل مزمن درمی‌آید. یادگیری زبان یکی از حساس ترین و در عین حال شیرین ترین مراحل زندگی کودک است،درست وقتی که کودک اولین کلمات را برزبان می‌‌آورد،شور و شوق پدر و مادر به اوج خود می‌‌رسد و آن‌ها خشنود از توان کودک برای بیان کلمات و اصوات می‌‌کوشند او را برای حرف زدن بیشتر تشویقکنند. واقعیت این است که این مرحله از زندگی کودک نیز بسیار حیاتی و مهم است و توجه نکردن مشکلاتی که ممکن است رخ دهد می‌‌توانند تبعات بسیاری در پی داشته باشد.
 

بسیاری از والدین با مشکلاتی نظیر تاخیر در تکلم کودک، لکنت زبان و نداشتن تمرکز در کودک خود رو به رو شده اند و به شیوه های سنتی برای رفع این مشکل اقدام کرده اند. همان شیوه هایی که در گذشته رایج بود مانند خوراندن تخم کبوتر و یا جوشانده های گیاهی برای باز شدن زبان کودک و امثال این موارد.

اما آیا مشکلات گفتاری کودک به شیوه های سنتی قابل رفع است؟

آیا راه دیگری برای کم کردن عوارض این مشکلات که ممکن است تا دوران بزرگسالی ادامه پیدا کند وجود ندارند؟

چگونه می‌‌توان اختلالات گفتاری کودکان را شناسایی کرد؟

برای یافتن پاسخ این سوالات بهتر است ادامه مطالب زیر را با دقت مطالعه بفرمایید.

گفتار درمانی و کودکان

به نظر می‌‌رسدیکی از مهم ترین حوزه های مداخله گفتار درمانگرها حوزه کودکان باشد به ویژه کودکانی که دیر به حرف می‌‌آیند. متخصصان این بخش می‌‌گویندیک کودک به صورت طبیعی در سن یک سالگی باید به طور متوسط ۳ کلمه یاد داشته باشد. او در سن ۱/۵  سالگی ۲۰ کلمه یادمی‌‌گیرد تا ۲ سالگی ۵۰ کلمه و تا ۳ سالگی ۹۰۰ کلمه یاد خواهد داشت.

کودک در ۲ سالگی کم کم عبارات ۲ کلمه ای را بیان می‌‌کند و در ۳ سالگی باید بتواند جمله بگوید و گفتار یک کودک ۴ ساله باید شبیه گفتار یک فرد بالغ باشد، کودکانی که از این مدل فاصله دارند، باید حتما به مراکز گفتار درمانی مراجعه کنند و تحت مشاوره قرار بگیرند، در ارزیابی‌ها مشکل از چندین مورد جهت بررسی قرار می‌‌گیرد و اگر کودک مبتلا به اختلال یاد گیری باشد باید تحت درمان قرار گیرد.

از آنجا که این اختلال مجموعه ای از چند نشانه است معمولاً همراه با مشکل در مهارت های دستی، حرکتی و نداشتن تمرکز و توجه در کودک بروز پیدا می‌‌کند و سپس به کار درمانگر معرفی می‌‌شود تا تحت درمان قرار بگیرد. متاسفانه در فرهنگ ما هنوز استفاده از گفتار درمانی رایج نشده و بسیاری از این مشکلات کودکان هرگز برطرف نمی شود. در اغلب خانواده‌ها با این توجیه که یکی از اعضای خانواده و یا فامیل دیر به حرف آمده از مراجعه به پزشک خودداری می‌‌کنند.

در صورتی که اگر به پیشینه آن فرد مراجعه کنیم متوجه می‌‌شویم که نتوانسته ادامه تحصیل دهد در حالی که از نظر بهره هوشی ضعیف نبوده است بلکه اختلال یادگیری او هرگز شناسایی و برطرف نشده و از این رو هرگز در تحصیل موفق نبوده است. اغلب کودکان مبتلا به اختلال یادگیری پس از ورود به مدرسه دچار مشکل می‌‌شوند و نمی توانند مانند همسالان خود درس بخوانند. در صورتی که در مراجعه به گفتار درمانگرها این مشکل آن‌ها به کلی قابل رفع است وآن‌ها می‌‌توانند همانند سایر بچه‌ها درس بخوانند، به شرط این که به موقع ،والدین آن‌ها مراجعه کنند و مشکل کودک خود را پی گیری کنند.

« توصیه هایی به والدین »

بسیار مهم است که بدانیم برای این که بچه‌ها زودتر حرف بزنند باید با آن‌ها بیشتر حرف بزنیم. در واقع هر چه اطلاعات گفتاری و زبانی بیشتری به آن‌ها بدهیم محرک های بیشتری به مغز آن‌ها داده ایم. توصیه اکید متخصصان این حوزه این است که مادران هر قدر می‌‌توانند با بچه‌ها حرف بزنند حتی در دوران نوزادی، متاسفانه بسیاری از مادران فکر می‌‌کنند نوزاد چیزی نمی فهمد پس حرف زدن با او بیهوده است در صورتی که او با شنیدن حرف‌ها قادر به حرف زدن می‌‌شود.

بنابراین حرف زدن با کودک و ارائه محرک های کلامی مانند نوار و قصه های کودکان می‌‌توانند در توانایی گفتاری کودکان موثر باشد. و از آنجا که سیستم شنوایی کودک از دوران جنینی کامل است و مادر می‌‌تواند با دادن محرک های صوتی نوزاد را آماده کند . مادران باردار باید از استرس های طولانی خودداری کنند، زیرا ممکن است به ابتلای کودک به اختلال یادگیری منجر شود. از طرفی نقش تغذیه نیز بسیار مهم است. همچنین خواندن کتاب های شعر به خاطر آهنگین بودن آن‌ها بسیار موثر است.

 مادر در واقع اولین معلم کودک است و می‌‌تواند با خواندن شعر توانایی کلامی و گفتاری کودک را افزایش دهد. قافیه شعر در واقع تشخیص صداهای مشابه برای کودک را فراهم می‌‌کند. شعر خواندن باعث می‌‌شود گوش کودک به قافیه عادت کند و زیر بناییادگیری خواندن و نوشتن از همین جا گذاشته می‌‌شود.آگاهی واج شناسی باعث می‌‌شود کودک بتواند کلمات را به صداهای تشکیل دهنده آن بشکند. ناتوانی کودک در این حوزه باعث اختلال خواندن و نوشتن او در مدرسه می‌‌شود. بنابراین نقش مادر از این رو بسیار استثنایی است، زیرا مادری که برای کودکش لالایی می‌‌خواند در واقع زیر بنای توانایی گفتاری و کلامی او را می‌‌گذارد.

« نکته »
والدین توجه داشته باشند که فرصت کافی به کودک برای اتمام کلمه یا جمله را بدهند. فرزندتان را سرزنش نکنید و از هول کردن او بپرهیزید. به چشم های فرزندتان نگاه کنید و او را مطمئن کنید که وقت کافی برای شنیدن حرف های او را دارید، گاهی افکار در ذهن کودکان علت لکنت است و این زمانی است که کودک حرف برای گفتن دارد اما دامنه لغتش برای بیان آن‌ها پایین است، هرچه دامنه لغت کودک بیشتر شود احتمال لکنت زبان او کمتر می‌‌شود.

شروع لکنت زبان اغلب بین ۲ تا ۶ سالگی و اوج آن در ۴ سالگی می‌باشد، مطالعات شیوع شناسی لکنت زبان اغلب در کودکان مدرسه‌ای صورت گرفته است و ابزارهای موردپژوهش نیز شامل ابزارهای مشاهده‌ای و خود گزارشی بوده است، این مطالعات همواره با محدودیت‌های زیادی روبرو بوده است، ازجمله ملاک‌های ورود و خروج به پژوهش، ابزارهای اندازه‌گیری و روش‌های نمونه‌گیری. این نرخ در کشور آمریکا در حدود ۷ درصد جمعیت دانش آموزان می‌باشد. در کشور یونان در بررسی مقطعی بر ۱۱۱۳ کودک بین ۴ تا ۶ ساله نشان دادند که حدود ۲ در صد این کودکان مبتلابه لکنت زبان بودند. در مطالعه‌ای نیز که در استرالیا بر ۴۹۸۳ کودک ۴ تا ۶ ساله انجام شد گزارش نمودند که حدود ۵ درصد این کودکان مبتلابه لکنت زبان هستند.

 امروزه تشخیص لکنت زبان را در سنین زیر ۴ سال با مطالعات تصویربرداری‌های مغزی می‌سنجند و امید آن می‌رود که با این تصویربرداری‌ها تشخیص‌های زودهنگامی صورت گیرد و مداخلات درمانی از همان ابتدا صورت گیرد.

درمان لکنت زبان

درمان‌های که برای لکنت زبان به کار می‌رود در طیف وسیعی قرار دارد و دارای منافع درمانی کوتاه‌مدت و بلندمدتی هستند، نتایج درمانی شامل ابعاد اجتماعی، هیجانی، شناختی و گفتاری می‌باشد که شامل درمان‌های مختلفی مانند تمرین با دستگاه‌های گفتاری، تمرین صحبت‌های تطویل دار و با آرام‌سازی، مهارت‌های خودکنترلی، مدیریت مشروط و درمان‌های گروهی. در کودکان مدرسه‌ای، آموزش به والدین درمورد نحوه ارتباط و تقویت مناسب با این کودکان،‌دارای اثربخشی مناسبی است ، اکثر درمان‌های این افراد درنتیجه جستجوی والدین این افراد برای راهی که لکنت زبان کودکانشان را درمان کند به این کودکان ارائه می‌شود، اما متأسفانه گاهی با مداخله افراد غیرمتخصص نتایج منفی به دست می‌آید و اختلال، تشدید و یا عود می‌کند، در کشورهای اروپایی محل اصلی ارائه این خدمات در مدارس می‌باشد و بعدازآن در مراکز سلامت و کلینیک‌های گفتاردرمانی و خدمات روان‌شناختی ارائه می‌گردد، در اکثر موارد این کودکان و خانواده این افراد تحت حمایت‌های مالی قرار می‌گیرند، سیستم‌های مددکاری وضعیت مالی خانواده این کودکان را به‌عنوان عاملی برای شروع، تداوم و تشدید اختلال در نظر گرفته و در حد توان خود خدمات مناسبی را ارائه می‌دهند.

دکتر سمیرا اسماعیلی