صحیفه سجادیه الگوی مناسبی برای سعادت دنیا و آخرت است

پنجم شعبان، ولادت امام زین‌العابدین(ع) بهانه‌ای شد تا با دکتر احسان پوراسماعیل، صحیفه پژوه و پژوهشگر علوم قرآن و حدیث گفت‌وگو کرده و به روابط و وظایف خانوادگی در بیان امام چهارم شیعیان بپردازیم.

دکتر پوراسماعیل با بیان اینکه عصر امام سجاد(ع) با زمانه حاضر تفاوت‌های بسیاری دارد اما می‌توان سبک زندگی ایشان را برای استفاده در جامعه پیاده کرد، می‌گوید: آن‌چه از سرچشمۀ الهی برخوردار باشد رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد و همواره قابل بهره‌برداری است. مفاهیم مثبت از ابتدای حیات بشر، محبوب همگان و مفاهیم نادرست همواره از جایگاه ناشایستی برخوردار بوده و عنصر زمان و مکان بر خلقت انسان که بر اساس فطرت توحیدی است اثرگذار نیست. به همین دلیل از قرن‌ها پیش صداقت، کرامت و انسانیت به عنوان یک ارزش مطرح بوده، اکنون نیز هست و در آینده نیز خواهد بود. ظلم همیشه ناشایست بوده و خواهد بود، پس الگوی درست و کامل سبک زندگی در پی قرون مختلف تغییر نمی‌کند. به این ترتیب سبک زندگی مطلوب و مورد رضای خدا را در هر زمان و مکانی، تنها می‌توان از دریچة حجت خدا بر روی زمین پیدا کرد.

او اضافه می‌کند: به طور نمونه یکی از آموزه‌های امام سجاد(ع) سبک زندگی ایشان در برابر جریان تکرار نشدنی کربلاست. آن حضرت با یادآوری این رخداد در طول زندگی خود به شیعه آموخت که خط سرخ حسینی باید همواره در جامعه با اقامه عزا حفظ شود. به عبارت دیگر مصونیت شیعه از انحراف را با همین اشک و اندوه حسینی ترسیم کرد. اگر گوسفندی در برابر دیدگان امام چهارم ذبح می‌شد، ایشان اشک می‌ریخت و یاد مصائب کربلا را زنده می‌کرد یا اگر غذا و نوشیدنی به حضرت سجاد(ع) تعارف می‌شد، باز ایشان عاشورا را برای مردم یادآوری می‌کرد. میراث مجالس حسینی به تأسی از سبک زندگی سجادی امروز باعث حفظ شیعه از انحراف‌های مختلف است به شرطی که مراقب باشیم این میراث، خود آلوده کج‌اندیشی ما نشود.

این پژوهشگر علوم قرآنی به روابط خانوادگی طبق آن چه در صحیفه سجادیه آمده نیز پرداخته و بیان می‌کند: روابط و وظایف خانوادگی را طبق کلام امام چهارم(ع) و آنچه در صحیفه آمده می‌توان به وظایف زن و شوهر، وظایف والدین نسبت به فرزندان و وظایف فرزندان در قبال والدین تقسیم کرد. در روابط و وظایف زناشویی، مؤلفه‌های خیرخواهی (دعای 251،بخش33)، همکاری با یکدیگر(دعای23، بخش 13)، سازگاری و گذشت(دعای26، بخش3) مورد توجه امام سجاد(ع) بوده است.

دکتر پوراسماعیل در بیان وظایف والدین نسبت به فرزندان نیز می‌گوید: امام سجاد(ع) در حدیث مفصلی فرموده است «حق فرزندت به تو این است که بدانی او در خیر و شر دنیا از تو و وابسته به توست و تو در ولایتی که بر وی داری مسئول تربیت او هستی، مسئول هدایتش‌ به خداوندی و مسئولی که او را در طاعت باری تعالی کمک نمایی. باید عملت دربارۀ  فرزندت به‌گونه‌ای باشدکه بدانی در نیکی نسبت به او مأجوری و در بدی نسبت به وی معاقب». امام(ع) در دعای 25 در اولین بخش برای فرزندانش دعا می‌کند: «بار الها بر من منت گذار به این نعمت که فرزندان مرا باقی بداری و آنها را برای من صالح گردانی و مرا به وجود آنها بهره‌مند و کامروا سازی».

او ادامه می‌دهد: در بخش دیگر دعا درخواست‌های خود را جهت طول عمر و اصلاح و سعادت‌مندی در دنیا و آخرت فرزندان بیان می‌کند. سپس با اشاره به‌ اهمیت تربیت فرزندان به ما می‌آموزد از خداوند درخواست کنیم که ما را در تربیت آنان یاری کند. آن‌گاه با اشاره به نقشه‌ها و توطئه‌های شیطان، به ما می‌آموزد که برای حفظ شدن از وسوسه‌های شیطان دعا کنیم و از خداوند بخواهیم که شیطان را بر ما غالب نکند و در پایان آن‌چه را برای خود و فرزندان خویش درخواست فرموده برای همة مردان و زنان مؤمن از پیش‌گاه خداوند طلب می‌کند.

این پژوهشگر علوم قرآنی یادآور می‌شود: امام سجاد(ع) در دعای 25 وظایف و روابط والدین نسبت به فرزندان را در چهار شاخصه آموزش اخلاق و عقیدۀ درست، پرورش فرزندان پاک و دیندار، معرفی الگوهای صحیح و تأمین فرزندان بیان کرده است. صحیفه سجادیه کتابی با محوریت دعا است اما تنها کتاب نیایش نیست، بلکه مبانی بسیار مهم علمی، روان‌شناسی، اقتصادی، معرفتی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی را امام سجاد(ع) در قالب دعا بیان فرموده‌اند. آن حضرت با زبان دعا به فرهنگ‌سازی در حوزه‌های مختلف اجتماعی پرداخته و فرهنگ دعای شیعی را نهادینه کرده و میراث گرانبهایی را در باب رابطة انسان با خدا، رابطة انسان با دیگران و رابطة انسان با خودش برای بشریت به ودیعه نهاده است.

پوراسماعیل بیان می‌کند: این صحیفه سرشار از معارف ناب و ژرف اسلامی است و تأمل در مضامین آن می‌تواند الگوی مناسبی برای سبک زندگی اسلامی و تأمین سعادت دنیا و آخرت باشد. امام(ع) در وظایف فرزندان نسبت به والدین، در دعای 24 بخش3 در قدر مقام والدین می‌فرماید: «خدایا وظیفه‌ام را نسبت به پدر و مادرم به من الهام کن و همه دانش خدمتگزاری به آن دو را به من بیاموز». در دعای 24 سیدالساجدین(ع) ما را به حقوق پدر و مادر گوشزد می‌کند و از خداوند در خصوص رعایت حقوق والدین طلب کمک می‌کند: «خدایا صدای مرا در برابر ایشان آهسته، سخن مرا خوشایند، خوی مرا نرم و دل مرا بر آنان مهربان کن، و مرا با ایشان سازگار و بر آنان رحیم گردان». مؤلفه‌های وظایف فرزندان نسبت به والدین در دعاهای 24 و 25 صحیفه سجادیه را می‌توان در 6 مورد نیکی به والدین، دوری از عاق والدین، اطاعت از والدین، محبت به والدین، نرم‌خویی با والدین و انتقام نگرفتن از والدین خلاصه کرد.