هشت سال غفلت از پالایشگاه‌سازی جبران می‌شود؟
به تعبیر ساده‌تر می‌توان گفت پالایش نفت خام و تولید انواع فرآورده نفتی در ایران موضوعی بسیار لازم تلقی می‌شود، چه آنکه دیپلماسی ایران در جهان نفت باید متکی به توان تولید فرآورده و گریز از خام‌فروشی باشد. افزون بر آن مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) نیز بارها بر ضرورت پرهیز از خام فروشی، تکمیل زنجیره ارزش و صادرات فرآورده به جای صادرات نفت خام تأکید داشته و سیاست‌های ابلاغی معظم‌له در بخش نفت و گاز و سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی بر این موضوع تأکید فراوان داشته است.
این در حالی است که سیاست نساختن پالایشگاه جدید و اعتقاد به خام فروشی در هشت سال گذشته بر صنعت نفت ایران حاکم بود و دو دولت‌های یازدهم و دوازدهم با ساختار مدیریتی مشابه، نه تنها علاقه‌ای به توسعه صنعت پالایش نداشت بلکه در بسیاری از اوقات به بهانه‌های مختلف بر این تفکر که کشور نیازمند پالایشگاه جدیدتر است، می‌تاخت.
- بر این اساس بی‌توجهی به پالایشگاه‌سازی، کشور را همچنان در چرخه خام‌فروشی نگه داشت و این درحالی است که با این کاهلی و بی‌تعهدی، خطر واردات فرآورده‌های نفتی از کشورهای دیگر نیز همچون فرشته مرگ، گِرد سر اقتصاد امروز ایران خواهد چرخید زیرا مصرف بالا و رو به افزایش داخلی نیز در این میان مزیدی بر علت خواهد بود.
- متخصصان و کارشناسان صنایع پالایشی هم در کنار نظریه‌پردازان این حوزه بارها به متولیان نفتی وقت کشور گوشزد کردند و هشدار دادند که غفلت از افزایش ظرفیت پالایشی به بهانه اصل ۴۴ و یا اینکه سرمایه و سرمایه‌گذار بخش خصوصی در کار نیست یا احداث پالایشگاه توجیه اقتصادی ندارد شرایط را به گونه‌ای رقم زدند که حال مدیران دولت جدید، به‌ویژه سکانداران شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، باید جهد و کوشش بسیار زیادی به‌کار ببرند و مخارج بیشتری را متحمل شوند تا بتوانند صنعت پالایش را از ورطه پیشی‌گرفتن مصرف از تولید برهانند.
تکیه صرف بر تولید پروژه‌ای مانند پالایشگاه ستاره خلیج فارس که البته آنهم در دولت نهم آغاز و با پیشرفت ۷۰ درصدی تحویل دولت یازدهم شد، این توهم را در دولت پیشین ایجاد کرده بود که پالایشگاه‌سازی تا همین جا کافی است و می‌تواند هاله خوشبختی را بر پیکره صنعت پالایش نفت ایران و در مقیاسی بزرگتر اقتصاد کشور چیره کند. حال آنکه اگر دست‌اندرکاران صنعت پالایش نفت در دولت گذشته، به تاثیر از تفکرهای وزیر پیشین نفت به روند رو به رشد مصرف داخلی و نیاز بازار خارجی به فرآورده‌های نفتی کمی بیشتر می‌اندیشیدند، اقتصاد ناسور شده و ضربه خورده از سومدیریت‌ها و کم کاری‌ها و اهمال‌ها، حال مجبور نبود به تعبیر عوام، از جیب بخورد.
این تفکر سبب شد از همه فرصت‌های موجود غفلت شود و طرح و ایده احداث واحدهای جدید پالایشگاهی حتی طرح پالایشی سیراف به محاق برود و کشور با خام فروشی رو به تزاید روبه‌رو شود. در حالی که اجرای طرح‌های پالایشی با هدف صادراتی در شرایط تحریمی می‌توانست عضلات اقتصادی ایران را ورزیده‌تر کند. در داخل بدنه شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی دولت گذشته هم بسیاری از فعالان و کارشناسان، نه جسته و گریخته، بلکه به‌طور مداوم سعی می‌کردند توسعه ندادن بخش پالایشگاهی کشور و ضرر و زیان ناشی از آن را به یاد متولیان بیاورند اما هربار گویی به در بسته می‌کوبیدند.
- همه اینها در حالی بود و هست که گفته می‌شود بسیاری از کشورهای نفتخیز همسایه، طی سال‌های اخیر یکی از بزرگترین اهداف اقتصادی خود را حول محور توسعه صنایع پالایشی و بالابردن ظرفیت تولید انواع فرآورده نفتی قرار داده‌اند. گفته می‌شود عربستان قرار است تا سال ۲۰۲۳ ظرفیت پالایشگاهی خود را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد و دیگر کشورها مانند عراق و امارات و... هم مدام مترصدند که تولید پالایشگاهی خود را بالاتر ببرند و ناگفته پیداست که قَدرقدرت شدن این کشورها ذیل تولید محوری و فاصله‌گیری از خام فروشی آنها خواهد بود.
- این در حالی است که وزیر پیشین نفت هیچ اعتقادی به ساخت پالایشگاه نداشت و کراراً به صادرات نفت خام تأکید داشت و این موضوع در دوره پیشین وزارت ایشان نیز به وضوح به چشم می‌خورد. به‌طوری که آمار و اطلاعات نشان می‌دهد منطقه خاورمیانه در سال ۱۹۹۵ میلادی ظرفیت پالایشی معادل ۵ میلیون و ۸۴۹ هزار بشکه در روز داشت که این رقم در سال ۲۰۰۵ میلادی به ۷ میلیون و ۵۳۲ هزار بشکه در روز رسید؛ در حالی که همه کشورهای تولیدکننده نفت طی این سال‌ها به سراغ افزایش ظرفیت پالایشی خود رفته‌بودند، سهم ایران از این افزایش ۱.۶۸۵ میلیون بشکه‌ای، صفر بود.
مدیران جدید صنعت پالایش نفت کشور هم اکنون مترصد توسعه این صنعت هستند. آنها یقین دارند که می‌توانند غفلت هشت‌ساله از مقوله پالایشگاه‌سازی و ضرر و زیان ناشی از آن را جبران کنند. این مدیران شرایط روز را مورد مداقه قرار داده و پا را فراتر از این گذاشته‌اند.
مدیرعامل کنونی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران معتقد است توسعه صنایع پالایشی خط بطلانی بر تفکر سنتی خام‌فروشی است، در عین حال این اعتقاد را دارد که هر چه از خام‌فروشی منابع هیدروکربوری به سمت ساخت پتروپالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها و سپس توسعه صنایع تکمیلی حرکت کنیم، مقداز ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی و تحریم‌گریزی به ازای هر گامی که برداشته می‌شود به‌طورقابل ملاحظه‌ای افزایش می‌یابد.
بر این اساس باید از این پس شاهد شکوفایی هرچه بیشتر صنعت پالایش نفت ایران و دور شدن هرچه بیشتر از خام فروشی باشیم. بهانه‌جویی‌های باقیمانده از تفکرهای مدیران پیشین اینک محلی از اِعراب ندارد زیرا صنعت پالایش نفت ایران به تأسی از نیازهای اقتصادی کشور تشنه توسعه و شکوفایی است.
- محمدعلی خطیبی طباطبایی، نماینده پیشین ایران در هیئت عامل سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در این باره گفته است: آمار و ارقام موجود بیانگر نحوه عملرد دولت گذشته در حوزه پالایشگاه‌سازی است، اگر در این هشت سال گذشته ساختی صورت گرفته بود اکنون باید شاهد آن بودیم اما متاسفانه تا آنجا که بنده اطلاع دارم کار خاصی در زمینه پالایشگاه‌سازی انجام نشده است و تنها طی این هشت سال پالایشگاه ستاره خلیج فارس تکمیل و راه اندازی شد.
- وی اظهار کرد: تجربه‌ای که در تحریم‌های اخیر داشتیم نشان داد که فروش نفت خام در شرایط تحریم به سختی انجام می‌شود درحالی که فرآورده‌های نفتی را می‌توان راحت‌تر به فروش رساند ضمن اینکه برای فراورده‌های نفتی ارزش افزوده نیز ایجاد می‌شود.
این کارشناس ارشد حوزه انرژی ادامه داد: همچنین این مسئله فروش فرآورده‌های نفتی می‌تواند سبب توسعه اشتغال و فعال شدن بیش از ۱۰ صنایع جانبی شود، در مجموع منافع پالایشگاه‌سازی برای کشور بسیار زیاد است و به نظر می‌رسد که برنامه‌های دولت کنونی برای عزم جدی به‌منطوز فاصله گرفتن از خام فروشی و تولید محصولات است.
خطیبی اظهار کرد: امیدواریم این برنامه‌ها عملی شود و به حداقل خام‌فروشی قناعت کنیم، به‌طوز طبیعی اگر تحریم‌ها نیز ادامه داشته باشد مشکل زیادی برای فروش محصولات ایجاد نمی‌کند و تجربه نشان داده که در فروش محصولات تحریم‌ها بی‌اثر بوده اما در مواد خام به‌ویژه نفت دشواری‌هایی در مسیر راه ایران قرار گرفته است.
به گفته مدیر پیشین امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران، این روند هم در تحریم‌های دولت نهم و دهم و هم دولت گذشته خود را نشان داده است اما امیدواریم تغییر رویکرد و سیاست دولت جدید بتواند کارساز باشد که به تحقق آن نیز امیدواریم.
