آسیب شناسی فرهنگ کار در ایران

طبق بررسی های تطبیقی متاسفانه فرهنگ کار در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته در سطح پایین تری قرار دارد. این امر مستلزم آسیب شناسی جدی فرهنگ کار در ایران و ارائه راهکارهای مناسب جهت ارتقای این فرهنگ می باشد.

کارگر آنلاین : آسیب شناسی فرهنگ کار در جامعه ایران نیازمند یک بررسی جامع و تحلیلی است، اما در این نوشتار تلاش می کنم به طور موجز ضمن برشمردن مصادیق کم کاری به برخی از این آسیب ها پرداخته و در پایان برخی از راهکارهای مربوط به حل معضلات فرهنگ کار در ایران را ارائه نمایم.

در جهان پیشرفته کنونی کار یکی از عوامل کلیدی توسعه محسوب می شود و کشورهایی که دچار عارضه کم کاری یا تنبلی هستند از کاروان پیشرفت و توسعه عقب خواهند ماند. امروزه کار اعم از کار فکری یا جسمی دارای جایگاه ویژه اقتصادی بوده و به نیروی انسانی به عنوان یک سرمایه بی بدیل نگریسته می شود.

اندیشمندان جهان در بررسی های خود به این نتیجه رسیده اند که کار برخاسته از جوهره درونی افراد است و جوامع برای تبلور هر چه بیشتر این جوهره نیازمند ایجاد فرهنگ کار هستند. آن گونه که دانشمندانی همچون ماکس وبر و تالکوت پارسونز و جان گالبرایت گفته اند ضعف فرهنگ و اخلاق کار موجب راکد ماندن نیروی کار و در نتیجه عقب ماندگی جوامع می شود. از نظر گالبرایت فقیر کسی است که نمی تواند خود را با جامعه تطبیق دهد و حاضر است برای رهایی از تحرک و تن دادن به تعاملات و قوانین اجتماعی، بهای سنگینی همچون فقر را بپردازد.

برخی دیگر از اندیشمندان همچون دانیل لرنر و آدام اسمیت در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که عوامل روانی و انگیزشی نقش بسزایی در ارتقای فرهنگ کار دارد. این عوامل می تواند توانایی های فکری و خلاقیت و پشتکار و نظم و مهارت های اجتماعی را در درون افراد زنده کرده و نیروی شگرف انسانی را در خدمت توسعه و تکامل یک جامعه و کشور قرار دهد.

آسیب شناسی فرهنگ کار در جامعه ایران نیازمند یک بررسی جامع و تحلیلی است، اما در این نوشتار تلاش می کنم ضمن برشمردن مصادیق کم کاری به برخی از این آسیب ها پرداخته و در پایان برخی از راهکارهای مربوط به حل معضلات فرهنگ کار در ایران را ارائه نمایم.

مصادیق کم کاری یا تنبلی در ایران را می توان در موارد ذیل خلاصه کرد:

- پایین بودن ضریب بهره وری در سیکل نیروی انسانی

- پایین بودن ساعت متوسط کاری ( متوسط روزانه دو ساعت و ۱۸ دقیقه برای مردان و ۲۱ دقیقه برای زنان)

- فرار از کار و مسئولیت و بی انگیزگی

- عدم کار مفید و اتلاف وقت (بیکاری پنهان)

- تعطیلی های فراوان رسمی و غیررسمی

- سرگردانی و معطلی ارباب رجوع در ادارات

- پاک کردن صورت مساله به جای حل آن

- وقت گذرانی های بیهوده (مثلا تماشای تلویزیون به جای مطالعه)

- مدرک گرایی و عدم تمایل جدی به درس در مدارس و دانشگاه ها

- بی برنامگی و بی نظمی در کار (کار هیاتی به جای کار منظم و مدون)

البته موارد فوق نسبت به همه افراد جامعه عمومیت ندارد و در مقاطع مختلف دارای نوسان است، با این حال مصادیق فوق الذکر در فرهنگ عمومی کار ایرانیان مشاهده می شود.

پژوهشگران در بررسی عوامل تنبلی خاورمیانه و ایران به آسیب های خارجی و داخلی اشاره کرده اند. عوامل خارجی عبارت است از طرح های استعماری که از دیرباز از سوی قدرت های برتر جهان علیه کشورهای جهان سوم اعمال شده و فرهنگ کار و خودکفایی را در میان آنان دچار آسیب کرده است. از جمله این طرح های عبارت است از:

- غارت منابع و ذخایر جهان سوم

- ترویج فرهنگ مصرف گرایی و رفاه طلبی و تجمل گرایی

- صدور کالاهای مصرفی به جهان سوم

- برنامه ریزی جهات جذب یا ربایش نخبگان

- تهاجم فرهنگی جهت انفعال و بازداشتن نسل جوان از کار و کوشش

اما در آسیب های داخلی فرهنگ کار در ایران عوامل متعدد فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و نیز سیاسی دخیل است که به طور خلاصه عبارت است از:

عوامل فرهنگی و اجتماعی

- تلقی غلط از فرهنگ کار (نگاه شخصی و منفعت طلبانه به کار به جای رویکرد ملی و راهبردی، اهتمام به مشاغل کاذب همچون دلالی و کارچاق کنی به جای کارهای مفید و تولیدی و…)

- مصرف گرایی و رفاه طلبی

- ضعف کار جمعی و سازمانی

- ناهمخوانی تخصص (مدرک تحصیلی) و کار

- ضعف بهره گیری از علوم و فن آوری های روز

- تبعیض و شکاف طبقاتی

- ضعف کار آموزشی و رسانه ای و تبلیغی

- دور شدن از فرهنگ ملی و معارف دینی (فقدان ارزش مداری کار)

عوامل سیاسی

- ضعف های ساختاری (بوروکراسی، خلا در قوانین اجرایی و نظارتی و…)

- دولتی بودن اقتصاد (انحصار و عدم رقابت، عدم شکوفایی استعدادها، کاهش انگیزه در سیستم دولتی و…)

- ریشه های فرهنگ استبداد (ضعف مشارکت اجتماعی، گسست اجتماعی و عدم تعلق ملی، بی اعتمادی عمومی به حاکمیت و…)

با توجه به آسیب های فوق لازم است راهکارهایی متناسب با هر آسیب اعم از فرهنگی و اجتماعی و سیاسی ارائه شود که در ذیل به برخی از آن اشاره می شود: