علت اختصاص هدایت قرآن به متقین در سوره بقره

 جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره صبح امروز، دوشنبه، 26 آبان‌ماه برگزار شد. آیت‌الله عباسی خراسانی در این جلسه اظهار کرد: در کریمه «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین» برای کتاب دو صفت بیان شده است؛ یکی اینکه این کتاب محض حق است و هیچ شک و شبهه‌ای در آن نیست و صفت دیگر اینکه این کتاب هدایت برای انسان‌های متقی است. واژه هدایت را در تفسیر سوره حمد توضیح دادیم. گاهی هدایت ارائه طریق است و گاهی ایصال الی المطلوب است. کلمه متقین از ماده وقایت است. عرب وقایت را در رابطه با سپر محافظ در برابر خطرات و جنگ‌ها استفاده می‌کند. مترجمان عموما متقین را به عنوان پرهیزگاران ترجمه کردند. این ترجمه، ترجمه به ملازم است و نه ترجمه اصیل و معادل. برای همین برخی گمان کردند تقوا یک حالت نفیی و انزوایی است. تقوا حالت حفاظت است، آن هم نه حفاظت در انزوا، بلکه حفاظت در میان خطرات و آسیب‌ها. هنر یک سالک وقتی است که با وجود موانع بتواند راه را ادامه بدهد.

مدرس سطوح عالی حوزه علمیه ادامه داد: اوضاع زمان خودمان را مثال بزنیم. الآن ویروس منحوس کرونا شایع است، حفاظت‌ها واجب است و دو گونه برخورد با این ویروس ممکن است؛ یک برخورد اینکه به کسی بگوییم به نقطه‌ای برو که کسی در آنجا نباشد. این یک مراقبت است. مراقبت دوم این است که در شهر باش و در جمع باش، هم خود را نگه‌دار، هم دیگران را نگهبان باش و هم نسبت به مراقب‌ها توجه داشته باش. ترجمه متقین به پرهیزگاری مثل مراقبت از قسم اول است، اما ترجمه متقین بر اساس آنچه ما عرض کردیم، مراقبت به معنای دوم است که از آن استقامت هم بر می‌آید. انسان‌های باتقوا اینگونه هستند؛ سپر به دست خود را حفاظت می‌کنند. هنر پرهیزگاران در همین قسمت مشخص می‌شود. هنر این است که آسیب و بحران باشد و انسان متمسک به قرآن باشد.

وی در ادامه گفت: سوال مهمی که اینجا مطرح می‌شود، این است که در همین سوره بقره می‌خوانیم قرآن «هدی للناس» است؛ یعنی همه مردم از این قرآن استفاده می‌کنند، اما این آیه شریفه می‌فرماید «هدی للمتقین». کمال قرآن در این است که هدایت همه باشد اما در این آیه، هدایت متقین مطرح شده است. در پاسخ باید بگوییم اولاً دعوت قرآن برای همه است و هدایت برای همه مردم است. مرحوم طبرسی در مجمع‌البیان وقتی این پرسش مطرح می‌شود، می‌فرماید هدایت قرآن همگانی است، اما این هدایت برای برخی مفید است، برای برخی غیرمفید است. برخی از این هدایت استفاده می‌کنند، اما بعضی‌ها استفاده نمی‌کنند. هر چه اینها را دعوت می‌کنند، اینها نمی‌شنوند و حتی در صدر اسلام در گوش خودشان پنبه می‌گذاشتند تا آیات را نشنوند. اگر هم بشنوند، اجابت نمی‌کنند، اما برخی آیات را می‌شنوند و به انذار قرآن می‌رسند. هدایت خاصه قرآن برای کسانی است که حیات طیبه دارند و اهل منفعت این هدایت هستند.

وی در ادامه گفت: مرحوم علامه طباطبایی توجیهی دارند؛ نظر ایشان این است که انسان‌ها دو هدایت دارند: هدایت فطری و هدایت غیرفطری یا هدایت تکوینی و تشریعی. این هدایت غیرفطری و غیرغریزی، هدایتی است که از آن انسان‌ها با تقواست. علامه هدایت را به هدایت پاداشی و هدایت ابتدایی تقسیم می‌کنند و می‌فرمایند سر اختصاص هدایت به متقین این است که اینها از سرمایه اصلی‌شان استفاده کردند و فطرشان را به سلامت عبور دادند و به عبارت بهتر، متقین حافظ فطرت بودند. این هم نظر مرحوم علامه طباطبایی است. در صراط مستقیم، همه کسانی که طی مسیر می‌کنند، سرعت و سبقت و هدایتی دارند که البته دارای مرتبه است و بهترین مرتبه، هدایت انسان‌های متقین است.