عطاء رزق و نعمت و منع از آن فقط با اراده خداى تعالى است: برگی از تفسیر المیزان علامه طباطبایی
علامه طباطبایی در ذیل تفسیر آیه ی دوم سوره ی مبارکه ی فاطر به موضوع اراده ی الهی در عطائ رزق و نعمت پرداخته است.
در این بخش از المیران می خوانیم:
عطاء رزق و نعمت و منع از آن فقط با اراده خداى تعالى است
ما یفتح اللّه للنّاس من رحمه فلا ممسک لها و ما یمسک فلا مرسل له من بعده…
معناى آیه چنین است که آنچه را که خدا از نعمت هایش یعنى از ارزاق که به بندگانش مى دهد، در همه عالم کسى نیست که بتواند از آن جلوگیرى کند: و آنچه را که او از بندگانش دریغ مى کند و نمى دهد، کسى نیست که به جاى خدا آن نعمت را به بندگان خدا بدهد.
و چون معناى آیه این است، مقتضاى ظاهر این بود که بفرماید: (ما یرسل اللّه للناس…) همچنان که در جمله دوم فرمود: (فلا مرسل ) و لیکن اینطور نفرمود، و به جاى (یرسل ) (یفتح ) آورد، تا اشاره کند به اینکه رحمت خدا خزینه ها دارد، همچنان که در مواردى دیگر این معنا را صریحا بیان کرده، و از آن جمله فرموده: (ام عندهم خزائن رحمه ربک العزیز الوهّاب )، و نیز فرموده: (قل لو انتم تملکون خزائن رحمه ربى اذا لامسکتم خشیه الانفاق ).
و معلوم است که تعبیر به (گشودن خزینه ) از تعبیر به ارسال مناسب تر است و لذا تعبیر به فتح کرد، تا بفهماند آن رحمتى که خداوند به مردم مى دهد، در خزانه هایى مخزون است محیط به مردم، و بهره مند شدن مردم از آن خزانه ها تنها و تنها محتاج به این است که خدا در آن خزانه ها را به رویشان بگشاید، نه اینکه در نقطه دورى باشد تا از آنجا به سوى مردم ارسالش بدارد.
و اگر از رزق و یا به عبارت دیگر از نعمت، تعبیر به (رحمت ) کرد براى این بود که دلالت کند بر اینکه افاضه حق تعالى ناشى از صرف رحمت است و بس، و توقع هیچ سود و کمالى براى خود ندارد، نه مى خواهد از افاضه نعمت به بندگان سودى ببرد، و نه کمالى به دست آورد.
و در جمله: (و ما یمسک فلا مرسل له من بعده ) – تعبیر به (بعد از او) اشاره به این است که: خداى تعالى در منع، اول است، همان طور که در اعطاء اول است.
و جمله (و هو العزیز الحکیم ) حکمى را که در آیه شریفه آمده بود، به دو اسم عزیز و حکیم تقریر مى کند و مى فرماید: خدا هرگز شکست نمى خورد، نه در وقتى که اعطا مى کند کسى هست که جلو اعطایش را بگیرد، و نه در وقتى که منع مى کند کسى هست که منع کرده او را اعطا کند، براى اینکه عزیز و غالب است.
و از سوى دیگر در آنجا که اعطا مى کند اعطایش ناشى از حکمت و مصلحتى است که مى بیند، و منع هم که مى کند باز ناشى از حکمت و مصلحتى است که در منع مى بیند، و خلاصه کلام، اعطا و منعش همه از روى حکمت است، به دلیل اینکه او حکیم است.
