جای خالی درمانگری معنوی در علم پزشکی

به گزارش کارگرآنلاین بر این اساس درمانگری معنوی در ایران به عنوان موضوعی تازه در مباحث سلامت مطرح شده و پژوهشگران اخیرا گامهایی در زمینه تبیین آن و تطبیقش با فرهنگ و سازمان درمانی کشور برداشته اند.
برای بررسی بیشتر این موضوع نوظهور، استادان و دانش پژوهان اخیرا نشستی علمی را با عنوان 'سلامت معنوی با رویکرد طب تلفیقی و پزشکی مبتنی بر شواهد' به میزبانی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد برگزار کردند.

* طب معنوی مقوله ای پرمناقشه
رئیس دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این نشست تخصصی گفت: طب معنوی مقوله ای شناخته شده در دنیاست اما به نظر می رسد کشورهایی که به ظاهر دینی نیستند بیش از ما و بیش از آنچه انتظار داریم در این زمینه فعالیت داشته اند.
دکتر مهدی یوسفی افزود: این طب از موضوعات پرمناقشه در دانشکده های پزشکی است لذا تاکنون تعریف واحدی از آن در دنیا ارائه نشده است. بخشهای مختلف پزشکی به صورت عملی و نظری به این عرصه وارد شده اند و در دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز به این مقوله در قالب تاسیس یک مرکز تحقیقات و کمیته سلامت معنوی پرداخته شده است.
وی اظهار داشت: در چند سال گذشته مقوله ای به عنوان طب اسلامی در جامعه منتشر شد که عواقب و انعکاس فعالیتهای اجتماعی آن بسیاری از استادان و بزرگان در دانشگاه و حوزه را آزرده است زیرا متولیان این طب به اصطلاح اسلامی مدعی اخباریگری بوده و در درمان نیز از خطوط قرمز قانونی عبور کرده اند.

* ادعای طب اسلامی گرفتاری جدید وزارت بهداشت
رئیس دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد همچنین گفت: ظرف دو سال اخیر مسئله و ادعای طب اسلامی به یکی از گرفتاریهای عمده وزارت بهداشت تبدیل شده زیرا این باورهایی غلط حتی آسیبهایی برای اعتقادات دینی مردم ایجاد کرده و به نوعی اعتماد دینی مردم را مورد تهدید قرار می دهد.
وی افزود: سلامت معنوی به عنوان یک مفهوم شناخته شده جهانی از پیچیدگیهای خاص و ظرفیتهای جدید و متعدد برخوردار است که پرسشهای بسیاری ایجاد کرده است.
دکتر یوسفی پرسید: آیا سلامت معنوی همان سلامت روانی است و این دو چه تفاوتهایی با هم دارند؟ آیا طرح مقوله ای با عنوان معنوی ضرورت دارد؟ آیا برداشت از سلامت معنوی در جوامع به اصطلاح لائیک و دینی یکی است؟ بر خلاف طب جسمانی موضوع و بستر قرار گرفتن طب معنوی در کدام بعد انسانی قرار دارد؟
وی گفت: اینها از جمله پرسشهایی هستند که انتظار می رود در این نشست پاسخ داده شوند.

* علوم تجربی یکی از منابع شناخت خداست
عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند نیز به تشریح سلامت معنوی از دیدگاه اسلام اشاره و بیان کرد: قرآن علم را یکی از منابع شناخت دین قرار داده و از طرفی عالم مصطلح دینی به پرسش 'خدا چه می گوید' پاسخ می دهد. عالم علوم تجربی نیز به اینکه 'خدا چه کرده است' پاسخ داده است لذا با استناد به منابع دینی، علوم تجربی نیز یکی از منابع مستقیم شناخت خداست.
دکتر حجت الاسلام علی رضایی از ورود افراد غیرکارشناس به حوزه طب اسلامی انتقاد و بیان کرد: عمده کسانی که مدعی فعالیت در این حوزه هستند با استناد به یک روایت حضرت امام صادق(ع) و بدون شناخت عمیق و اجتهاد در این حوزه فعالیت می کنند.
امام جمعه پیشین بیرجند به پیشرفتهای پزشکی طی قرن گذشته اشاره و بیان کرد: این پیشرفتها جمعیت یک میلیارد نفری جهان را به هشت میلیارد نفر رسانده که نتیجه مثبت علوم تجربی است اما آیا این جمعیت بدون مشکل و کاستی به زندگی ادامه می دهند؟

* سلامت بدون دین قابل تحقق نیست
دکتر حجت الاسلام علی رضایی ادامه داد: اسلام دین چند بعدی و در زمینه سلامت معنوی دارای تعاریف خاص است. واژه معنویت جهت دو سویه دارد که منظور ما دیدگاههای اومانیستی نیست و معتقدیم سلامت در ماهیت، بدون دین و خدا قابل تحقق نیست. سلامت از دیدگاه دانشمندان دینی متکی بر پنج ساحت ادراکی، غریزی، ارادی، عمل و الوهی است.
وی افزود: کلمه طیب برای سلامت همه جانبه بشر در منابع دینی مطرح است چنانچه در اسلام عالم هستی طیب است و پدیده های آن نیز باید طیب شود. با زندگی طیب، جسم و روح از آن لذت می برد.

* تحقق سلامت در جامعه طیب
عضو هیات علمی دانشگاه بیرجند گفت: مدینه فاضله ای که دین برای سلامت ارائه می دهد با پوشش گیاهی و منابع آب همراه و رفتار شهروندان آن توام با بخشش می باشد لذا زندگی در این جامعه طیب و پاک است. چرا امروز رفتار ما با همدیگر مانند کوه یخ شده و نسبت به هم بی تفاوت هستیم؟ اینها در تضاد با شهر طیب است.

* پیشگامی ایران در پژوهش سلامت معنوی
رئیس مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز در این نشست از تحقیقات ناکافی این حوزه در کشور انتقاد و بیان کرد: با این وجود با اذعان کرد که تحقیقات کنونی ایران در حوزه سلامت معنوی در بین سایر کشورهای اسلامی بیشتر است.
دکتر جعفر بوالهری به تضادها در حوزه مطالعه سلامت معنوی اشاره و بیان کرد: منابع علمی در دانشگاه، علوم تجربی و قابل سنجش است لذا از این طریق بر روی درمان و مباحث معنوی کار کرده ایم.
وی اظهار داشت: روشهای دانشگاهی، مادی است و دانشگاه به نتایج علمی و یافته های آزمایشگاهها اتکا دارد.

* پزشکی یکی از روشهای شناخت علوم ملکوتی
رئیس مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران ادامه داد: اگر از روشهای علوم انسانی و پزشکی در شناخت دین و ارزشها استفاده کنیم کفر نورزیده ایم اینها به شناخت واقعیات و علوم ملکوتی می انجامد.
وی گفت: جهان غرب به این نتیجه رسیده که از مباحثی همچون سلامت معنوی در فرایند درمان استفاده کند و ما نیز از همین منابع و رفرنسهای غربی بهره گیری کرده ایم.

* معنویت در چارچوب بایدها و نبایدهای دین
دکتر بوالهری گفت: معنویت در چارچوب دین دچار باید و نبایدها می شود و مثلا به ما اجازه نمی دهد دست به هر اقدامی بزنیم لذا از بروز برخی آسیبها و از رفتارهای سوء جلوگیری می کند.
وی افزود: بحران جامعه ما بحران هویت دینی و معنوی است که امروز از نوجوانان گذشته و تبعات آن بزرگسالان را نیز گرفتار کرده است. وجود انسان با ابعاد مختلف ژنتیکی، اجتماعی، زیستی و معنوی درهم آمیخته است. انسان باید با یک دیدگاه یکپارچه نگر مورد بررسی و درمان قرار گیرد لذا امروز هر درمانگری باید علاوه بر توجه به بعد معنوی افراد، از آن در فرایند درمان نیز استفاده کند.

* ارائه 200 تعریف علمی برای معنویت
استادیار مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران نیز گفت: مفهوم معنویت را برخی تنها یک مسئله احساسی، برخی ماحصل پدیده معنویت و برخی نیز آن را تجربه های رمز آلود می دانند. در مجموع و از منابع مختلف علمی 200 معنا برای معنویت ذکر شده است.
دکتر فاطمه شیرزاد افزود: علاوه بر مفاهیم زیستی، توجه به قدرت متعالی و برتر که یک بعد از وجود انسان متوجه آن است می تواند تعریفی از معنویت باشد.

* معنویت بعد چهارم سلامت
وی ادامه داد: سازمان بهداشت جهانی امروز پذیرفته که در کنار سلامت زیستی، روانی و اجتماعی سلامت معنوی بعد چهارم سلامت انسانی است.
استادیار مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران به ارتباط معنویت و سلامت معنوی با اسلام اشاره و بیان کرد: برخی معنویت و دین را دو دایره منطبق بر هم می دانند که البته اسلام دایره کوچکتر است و معنویت شمول بیشتری از اسلام را در بر گرفته است. هر چند برخی دیگر این دو را دو دایره جدا از هم می دانند که در برخی حوزه ها مشترک بوده یعنی همپوشانی دارند اما بنده معتقدم معنویت اعم از مذهب و دین است.
این روانپزشک بر تاثیر مذهب در معنویت تاکید و بیان کرد: در فرهنگهای مختلف این دو دایره به اشکال مختلف با هم منطبقند و از طرفی برخی دانشمندان این حوزه در آمریکا نیز گفته اند معنویت بدون مذهب ممکن است به انحراف کشیده شود چنانچه بروز برخی فرقه های انحرافی از نمودهای انحراف در معنویت است.

* لزوم توجه درمانگران به عقاید معنوی بیمار
این روانپزشک ادامه داد: دو سوم سئوال شوندگان آمریکایی گفته اند ترجیح می دهند درمانگران به عقاید معنوی و مذهبی بیمار توجه کرده و به سخنانشان گوش دهند و معتقدند اعتقادات معنوی آنان می تواند توسط درمانگر در فرایند درمانشان مورد استفاده قرار گیرد.
دکتر شیرزاد افزود: ابعاد معنوی بیمار بسیار با اهمیت است، گاهی درمان شونده می خواهد درباره عقاید مذهبی و معنوی خود با درمانگر صحبت کند اما درمانگر در این زمینه ورود نمی کند یا خود درمان شونده بواسطه اینکه ممکن است به سطحی نگری متهم شود از بیان دیدگاههای معنوی خود در بیماری روانشاختی یا جسمی خود سخن نمی گوید.
وی مداخلات معنوی درمانی را شامل نیایش، تمرکز، حل مسئله مبتنی بر معنویت و بخشایشگری ذکر و بیان کرد: گاهی مشاهده شده زمینه بیماری برخی بیمارانی که به دلیل وسواس، اضطراب و ترس در حال گذراندن دوره درمان دارویی هستند همان تعارضات عقیدتی آنان در طول زندگی است.
این روانپزشک به موارد متعدد از بیماران خود اشاره و بیان کرد: تعارضات معنوی در مواردی موجب بروز برخی آسیبهای روانی در افراد شده و حتی برخی رفتارهای درمانی از سوی درمانگران بیمار را دچار تعارض معنوی کرده و موجب اختلال در فرایند درمان می شود.

* ایران جامعه ای معنوی
استادیار مرکز تحقیقات سلامت معنوی دانشگاه علوم پزشکی ایران گفت: در فرایند درمان بالینی مردم ایران که از نظر تاریخی به عنوان یک جامعه معنوی و مذهبی شناخته شده باید به مقوله معنویت توجه ویژه شود.
وی افزود: مردمی که بواسطه نظر و فرمان یک رهبر مذهبی جانشان را در راه عقیده خود فدا می کنند قطعا جامعه ای معنوی هستند لذا درمانگر نمی تواند در فرایند بالینی از این مولفه مهم چشم پوشی کند.
او هدف درمانگر را از مباحث سلامت معنوی تنها کمک به بیمار و درمان آن عنوان کرد و افزود: برخی حتی معتقدند از درمانگران معنوی نیز می توان برای رشد معنوی بیمار انتظار مداخله داشت اما برخی دیگر این اقدامات را از وظایف کارشناسان دینی عنوان کرده اند.